Հայաստանը 7-րդ դարում:
Հայաստանը 7-րդ դարի առաջին տասնամյակներում կրկին հայտնվեց պարսկա-բյուզանդական պատերազմների ոլորտում։
Անդադար պատերազմներից բյուզանդիան թուլացավ ու ստիպված եղավ դուրս հանել իր զորքը Հայաստանից: Տեսնելով Բյուզանդիայի թուլացումը, հայերը դաշինք են կնքում Արաբական խալիֆայության հետ, որն օրեցօր հզորանում էր: Դաշինքը հնարավորություն տվեց Հայաստանին անկախանալու մինչև VII դարի վերջ:
Ներկայացրու 7-րդ դարում Հայաստանում տեղի ունեցող կարևոր իրադարձությունները, ժամանակագրությունը:
- 607-608 թ. — Բյուզանդիայի գործուն աջակցությամբ Վրաց եկեղեցին ընդունում է քաղկեդոնականությունը և անջատվում Հայ եկեղեցուց։
- 615-628 թ. — Կոմիտաս Մամիկոնյանը պաշտոնապես օծվում է հայոց կաթողիկոս:
- 618 թ. — Կառուցվում է Ս․ Հռիփսիմեի տաճարը :
- 631 թ. սեպտեմբերի 14-ին — Հերակլ կայսրը Խաչափայտը վերադարձնում է Երուսաղեմ։ Հենց այդ օրն էլ քրիստոնյաները սկսում են նշել Խաչվերացի եկեղեցական տոնը։
- 622 թ. — Արաբական թերակղզում բնակվող և անասնապահությամբ զբաղվող ցեղերի քաղաքական միավորում:
- 628–632 թթ. — Արևելյան Հայաստանում մարզպան է նշանակվում Վարազտիրոց Բագրատունին, որը սկսել էր երկրի անկախացման գործը:
- 639 թ. — Թեոդորոս Ռշտունին վերամիավորեց Հայաստանի արևմտյան և արևելյան մասերը:
- 640 թ. — սկսվեցին արաբական զորքերի ներխուժումները Հայաստան։
- 643 թ — Կոստանդին (Կոստաս) 2-րդը Թեոդորոս Ռշտունու ձերբակալում է:
- 652 թ — Պայմանագիր է կնքվում Ասորիքի (Սիրիա) և Վերին Միջագետքի կառավարիչ Մուավիայի հետ։
- 656 թ. — Թեոդորոս Ռշտունին մահանում է:
- 656 թ. — Համազասպ Դ Մամիկոնյանը գումարել է նախարարական ժողով և կայացրել փոխհամաձայնություն (երկիրը բաժանվել է նախարարների միջև՝ ըստ նրանց հզորության)։
- 656 թ. — օգտվելով Արաբական խալիֆայությունում ծավալված գահակալական կռիվներից, դաշնակցել է Բյուզանդիային և թոթափել արաբական գերիշխանությունը՝ պաշտոնապես ընտրվելով Հայոց իշխան։
- 661թ. — Դամասկոսից վերադառնում է Գրիգոր Ա Մամիկոնյանը:
- 680 թ. վերջից Հայաստանը դադարեց հարկերի վճարումը խալիֆայությանը:
- 685 թ. հյուսիս–արևելքից ներխուժած խազարների դեմ մղած պայքարում զոհվեց Գրիգոր Մամիկոնյանը:
- 686 թ. — Աշոտ Բ Բագրատունին ենթարկվելով բյուզանդական հարձակումներին՝ հարկադրված եղավ հոգալ երկրի պաշտպանության մասին։
- 689 թ. — Հուստինիանոս II կայսրը նվաճեց Հայաստանը, բայց պահպանեց Աշոտ Բագրատունու իշխանությունը և պատրիկական իրավունքները։
- 698թ. — Պսակ ճահճոտ դաշտում Սմբատ Զ Բագրատունին դիմադրել Հայաստան ներխուժող բյուզանդական զորքերին:
- 703 թ. — Բյուզանդիայից սաանալով ռազմ, օգնություն, Սմբատ Բագրատունին 5 000-անոց զորքով անցել է հարձակման, սակայն պարտություն է կրել Դրաշպետի ճակատամարտում,
- 705 թ. — արաբները հայ նախարարներին խաբեությամբ հավաքել են Նախճավանի և Խրամի եկեղեցիներում և ողջակիզել։
- 709թ. — Սմբատ Բագրատունին Հայաստանի արաբ կառավարչի կոչով վերադարձել է Հայաստան և դարձել Հայոց իշխան:
Պատմիր Թեոդորոս Ռշտունու, նրա գործունեության մասին:
Թեոդորոս Ռշտունին Հայոց իշխանն և սպարապետն էր 628-ից, մարզպան՝ 634-ից: Ծննդյան թիվն անհայտ է, մահացել է մոտ 656թ. Դամասկոսում և թաղված է Աղթամարում:
637թ. Սասանյան պետության քայքայումից հետո Հայաստանը հռչակել է անկախ, իսկ 639 թ. վերամիավորել նաև Բյուզանդիային ենթակա հայկական գավառները:
640-641թթ. Բյուզանդիան Թեոդորոս Ռշտունուն շնորհել է պատրիկի և կյուրապաղատի տիտղոսներ ու նրան ճանաչել Հայաստանի կառավարիչ:
Թեոդորոս Ռշտունին ամրացրել է Հայաստանի բերդերը, հզորացրել Հայոց այրուձին և հաջողությամբ դիմակայել արաբ նվաճողներին: 652 թ. պայմանագիր է կնքում Ասորիքի և Վերին Միջագետքի կառավարիչ Մուավիայի հետ: Հայոց իշխանը դրանով ձգտում էր Հայաստանը զերծ պահել Արաբական խալիֆայության հարձակումներից: Արաբները, որ նոր նվաճումների համար դաշնակիցների կարիք ունեին, համաձայնում են:
Դժգոհելով Թեոդորոս Ռշտունու ինքնուրույն քաղաքականությունից՝ բյուզանդական Կոստաս կայսրը 646 թ. Հայոց իշխան է ճանաչել ոմն Թովմայի, որը Կոտայքում դավադրաբար կալանավորել է Թեոդորոս Ռշտունուն և ուղարկել Կ. Պոլիս: Հայերի դժգոհությունից, կայսրը Ռշտունուն կրկին հաստատել է իր պաշտոնին և փորձել քաղկեդոնական դավանանք պարտադրել հայերին: Սակայն 648 թ. Դվինում գումարված ժողովը մերժել է կայսեր առաջարկը:
Կայսրության նոր խարդավանքներին դիմակայելու համար Ռշտունին իր շուրջն է համախմբել Հայոց, Աղվանից և Քարթլիի իշխող վերնախավերին, ապա 652 թ. պայմանագիր է կնքել Ասորիքի արաբ կառավարիչ Մուավիայի հետ՝ ճանաչելով խալիֆայության գերիշխանությունը երեք տարով երկիրն ազատում է հարկերից, պահպանում Հայոց այրուձին և ինքնուրույնությունը՝ կառավարման բոլոր հարցերում:
Թեոդորոս Ռշտունին և նրա որդի Վարդը արաբական 7 հազարանոց զորախմբի օգնությամբ հաղթել են Հայաստան ներխուժած բյուզանդական զորքերին և հասել մինչև Տրապիզոն: Պայմանագիրը վերահաստատելու հույսով նա մեծատոհմիկ պատանդների հետ մեկնել է Դամասկոս, որտեղ էլ վախճանվել է:
Վերլուծիր 652թ.-ի հայ-արաբական պայմանագիրը:
Հայ-արաբական պայմանագիրը կնքնեվլ է 652թ. Դամասկոսում Թեոդորոս Ռշտունու և Ասորիքի կառավարիչ Մուավիայի միջև:
Տեսնելով, որ Բյուզանդիան թուլացել է և պետք է չի կարող պատերազմել, Ռշտունին որոշեց դաշինք կնքել հզորացող Արաբական խալիֆայության հետ: Ըստ պայմանագրի Հաաստանը 3 տարի չի վճարի հարկ, իսկ այնուհետև կվճարի այնքան, որքան կցանկանա, արաբները պետք է պաշտպանեն Հայկական սահմանները, ոչ մի արաբական պաշտոնյա Հայաստան չի գա և հայկական բերդերում չեն կանգնացնի կայազորի:
Այդ բոլորը նպաստեց Հայաստանի աանկախացմանը՝ գերիշխանություն կա, սակայն Հայաստանին հարմար պայմաններով: Եվ դա շարունակվեց մինչև VII դարի վերջ:
Արփինե Խաչատրյանի բլոգ 