Դարձվածքներ

Դարձվածքները արտահայտում է փախաբերական իմաստ։Դարձվածքների հեղինակը ժողովուրդնե և դարձվախքներից շատ ժողովուրդտ ստեղծել է մարմնի մասերի անվանումներով։ԻՆչպիսին է օրինակ՝ գլուխ, լեզու, աջկ, քիթ, բերան, ոտք, ձեռք, սիրտ ինչպես նաև շատ դարձվածքներ ունենք հոգի բառով։Դարձվածքների թվին է մյանում նաև թևավոր խոսքերը և առած ասացվածքները։Դարձվածք նշանակում է շրջած խոսք։

65.Տրված դարձվածքներով նախադասություններ կազմի՛ր: 

Մտքի ծովն ընկնել, լեզուն փակ պահել,  հինգ մատի պես գիտենալ,  թևերը ծալած նստել,  էժան պրծնել, արցունքները կուլ տալ: 

Նա մտքի ծովն ընկավ, երբ ճանբորդում էր։
Մենակ մեկը կարող է լեզուն փակ պահել։
Այս տեղը հինգ մատի պես գիտեմ։
Նա ամբողջ օրը թևերը ծալած նստաց էր։
Նրանք էժան պրծան այս պատմությունից։
Ֆիլմ նայելուց ոչ ոք չկարողացավ արցունքները կուլ տալ։

66.Տրված արտահայտություններից  յուրաքանչյուրով երկու  նախադասություն կազմի՛ր դրանք գործածելով 

ա) ուղիդ իմաստով – Շատ խոսալուց լեզուն չորացել էր։ Ջուրը չտեսած արդեն բոբիկացել է։ Մազերը հասել էին ականգին
 բ) որպես դարձվածք – Նա այս լուրը լսելուց հետո լեզուն չորացավ։Այդ գործը չսկսաց նրան ասում են ջուր չտեսաց բոբիկացել ես։ Այդ լուրը ականջին հասավ։

Լեզուն չորանալ, ջուրը չտեսած`բոբիկանալ, ականջին հասնել: 

67.Տրված արտահայտություններից   յուրաքանչյուրով  երկու նախադասություն  կազմի՛ր` դրանք գործածելով 

ա) ուղիղ իմաստով – Նա իրա մետրով սենյակի տարածքն էր չափում։ Նրա մազերից շատ զարդարանքներ են կախված։ Գյուղից շատ այծեր են եկել։Նա սիրում է հացը ցամաք ուտել։

բ) որպես դարձվածք – Նա սաղին իր մետրով է չափում։ Նրա կյանքը մազից է կախված։ Այծերտ եկել են։ Նրանք հացը ցամաք են ուտում։

Իր մետրով չափել, մազից կախված, այծերը գալ, հացը ցամաք ուտել: 

68.Ընդգծվածդ արձվածքները փոխարինի՛ր տեքստի ոճին հարմար հոմանիշ բառերով: 

Մեր նախնիները երևի շատ դառը փորձերից այն համոզման էին եկել (այն համաձայնության էին եկել ), որ ձուկ ուտելիս չի կարելի երկաթե դանակ գործածել: Այդ կանոնը բանիտեղ չդնող (հաշվի չառնող) մարդիկ անկողին էին ընկնում ու նույնիսկ հոգին փչում (մահանում): Հիմա արդեն գլխիենք ընկել (հասկացել ենք), թե ինչից էր դա. երկաթը հեշտ քայքայվող սպիտակուցների հետ (ձկան մսի մեջ շատ կա) ռեակցիայի մեջ է մտնում, որի հետևանքով առաջ է գալիս (առաջանում է)թունավոր նյութ: 

Այսօր արդեն կենցաղում երկաթե դանակ չի օգտագործվում. Ադամի տարվանից (հին ժամանակներից) ստեղծվել է չժանգոտվող պողպատը, որը կարելի է առանց ահ ու դողի  (վախի) օգտագործել: Բայց գյուտն ուշացել էր. սովորությունն իր գործն արել էր (աշխատել է): Հիմա ընդհանուր կարծիքն այն է, որ ձուկը դանակով ուտել չի կարելի: 

69.Ընդգծված դարձվածքները փոխարինի՛ր տեքստի ոճին հարմար հոմանիշ բառերով: 

Մեր դարաշրջանից 481 տարի առաջ Պարսկաստանի տիրակալ ֊Քսերքսեսը կռվի էր դուրս եկել (պատերազմում էր) հունական պետությունների միության դեմ: Ավանդությունն ասում է, թե դա մտքին դրեց (որոշեց)  միայն նրա համար, որ ուզում էր  թզի համը տեսնել (համը փորձել), իսկ   աթենական օրենքներն  այդ համեղ պտուղների արտահանության դեմն առել էին (արգելվել էին):
Փոքրասիական ժողովուրդների դիմադրությունն արյանմեջ խեղդելով, քաղաքները գրավելով, կրակի ճարակդարձնելով (հրդելվելով) ու հողին հավասարեցնելով` պարսիկները հասան Եվրոպան Ասիայից բաժանող բնական արգելագծին` Հելլեսպոնտոսի նեղուցին: Նեղուցն անցնելու համար Քսերքսեսը կամուրջ կառուցել տվեց: Բայց երբ կամուրջն արդեն պատրաստ էր, սոսկալի փոթորիկ պայթեց, որն այն խորտակեց  ու ցրիվ տվեց: Քսերքեսի գլխին խփեց (զայրացավ), հրամայեց նեղուցի հախիցգալ (խեղճացնել) խարազանի երեք հարյուր հարվածով և ջրի մեջ ստրկության շղթաներ գցել: Ջրի ջարդը տվողներին (կոտորողներին) հրամայված էր արտասանել հետևյալ խոսքերը. «Չարաղետ ջուր, քո տիրակալն այս պատիժը նշանակեց, քանի որ դու անազնիվ վարվեցիր, իսկ նա քեզ ոչ մի վատ բան չէր արել»: Եվ մինչ պատժում էին ծովին, թագավորը հրամայեց թռցնել գլուխներնայն մարդկանց (գլխատել այն մարդկանց), որոնց հրամայել էր կամուրջ կառուցել: Ծովի ու մարդկանց գլուխը մտավ (հասկացան), որ ավելի լավ է պարսից տիրակալի ճանապարհին դեմ չկանգնեն:
Հետո շինարարները ձեռնամուխ եղան (ձեռնարկել) մի ուրիշ, ավելի ամուր կամրջի շինարարությանը: Երբ դա պատրաստ էր, ու Քսերքսեսի առջև արդեն իսկապես բաց էր Եվրոպա տանող ճանապարհը, տիրակալը տատանվում էր` անցնի՞, թե՞ չանցնի: Ամենայն հավանականությամբ վախենում էր ծովի վրեժխնդրությունից: Փոխանակ տեղնու տեղը ճամփա ընկնելու (ճանապարհվելու) նա հրամայեց քրմերին ամեն ինչ անել նեղուցի բարեհաճությունն ու ողորմածությունը նվաճելու համար, իսկ ինքն իր սուսերն ու ոսկե անոթները ծովին մատաղ արեց (զոհաբերեց): Զոհաբերությունից հետո սկսվեց անցումը, որը  հինգ օր ու գիշեր տևեց: Քսերքսեսը միայն վերջում սիրտարեց (հարձակվեց)  ու անցավ: 

Տնային Աշխատանք
Դարձվածաբանական բառարանից օգտվելով`  տրված բառերով գրիր 3-ական դարձվածք` տալով բացատրությունը:
Գլուխ, ձեռք, ոտք, սիրտ, աչք, ականջ, լեզու:

Գլխի մազի չափ — անթիվ
գլխում մեխել — հիշողության մեջ ամրապնդել
գլխին ավետարան կարդալ — համոզել

Ձեռքերը լվալ — պատասխանատվությունը իր վրայից գցել
ձեռքը թափահարել — անտարբեր լինել
ձեռքերը շփել — շատ ուրախանալ

Ոտը կարպետի չափով մեկնել — չափը ճանաչել
ոտը բացվել — գնալ գալը հաճախանալ
ոտը կախ — սպասողական վիճակ

Աչքերը արյուն կոխել — գազազել
աչքերը բաց կուլ տալ — բոլորի աչքի առաջ յուրացնել
աչքերը բաց պահել — ուշադիր լինել

Ականջը լարել — լսողությունը լարել, մեծ ուշադրությամբ լսել
ականջը ծակ — շուտ լսել, խոսքը բանի տեղ չդնող
ականջը ծանր — լսողությունը թույլ` վատ, կիսախուլ

Լեզվին տալ — անտեղի խոսել
լեզվի տակ մնալ — չկարողանալ պատասխանել
լեզվով խայթել — վիրավորել