Месяц: Ноябрь 2021

Այնպես անլույս է այսօր
Առավոտըս լուսացել,—
Սիրտըս հիվանդ ու անզոր
Անլուսությամբ է լցրել…

Մութ է հոգիս հոգնաբեկ,
Թախիծով լի և անհույս.—
Հըրաշքով դու այսօր եկ,
Ժպտա, որպես արշալույս։

Հողմ ու անձրև շարունակ
Իմ լուսամուտն են ծեծում,—
Մի՛ թողնիր ինձ միայնակ
Անսահման այս կսկիծում…

Վերլուծությում

Քնարական հերոսը թախծել է , որ իր առավոտն այսօր անլույս է լուսացել ու իր հիվանդ ու անզոր հոգին լցրել է անհուսությամբ:Նա   ցանկանում է, որ մեկը հրաշքով գա և իր թախծոտ , անհույս, հոգնաբեկ հոգուն ժպտա որպես արշալույս:Նա տրտնջում է , որ հողմն ու անձրևը շարունակ իր լուսամուտն են ծեծում և խնդրում է , որ իրեն միայնակ չթողնի անսահման այդ կսկիծում:

Նյութերի որակական և քանականան բաղադրությունը:
Որակական բաղադրություն ասելով հասկանում ենք թե ինչպիսի տարրից է կազմված նյութը: Օրինակ CO2 կամզմված է ածխածնից և թթվացնից:

Քանակական բաղադրություն ասելով հասկանում ենք ատոմների թիվը մոլեկուլում, ինդեքսները: N(C) = 1 ատոմ       N(O) = 2 ատոմ
2) Ատոմների զանգվածային հարաբերությունը բարդ նյութում: m(C) ; m(O) = 12 ; 32 (2 * 16)

Բնութագրեք   ՁԵՐ ընտրած  տարրի  ատոմը՝ պատասխանելով   հետևյալ  հարցադրումներին.

ա)  քիմիական  տարրի  նշանը Al
բ)  կարգաթիվը 13, միջուկի  լիցքը՝ Z = 13
գ)  ատոմի  բաղադրությունը (պրոտոնների — 13, նեյտրոնների — 14, էլեկտրոնների թիվը — 13)
դ)  պարբերության  համարը 3, լրիվ լրացված էներգիական մակարդակների  թիվը 2, 8 , 3.

ե)  խմբի  համարը, ենթախումբը (գլխավո՞ր  է, թե՞ երկրորդական), արտաքին

     էներգիական  մակարդակում  էլեկտրոնների  թիվը — III խումբ, երկրոդրական ենթախումբ

զ)  էլեկտրոնների  բաշխումն  ըստ էներգիական  մակարդակների

է)  էլեկտրոնային  բանաձևը (էլեկտրոնների  բաշխումն ըստ էներգիական

      մակարդակների  և ենթամակարդակների), նաև  քվանտային բջիջներով — 1s^2,2s^2,2p^6,3s^2,3p^2

ը)  ո՞ր հատկություններն  են  ավելի  ուժեղ  արտահայտված` մետաղակա՞ն, թե՞                 

      ոչ մետաղական — Մետաղական                                              

 թ)  գրեք պարզ  և  բարդ  նյութերի  բանաձևեր, որոնց  բաղադրության  մեջ         

      առկա  է  այդ   տարրի  ատոմներ  և  անվանեք  նյութերը — Al_₂O_₃ Ալյումինի օքսիդ, Al(OH)₃ Ալյումինի հիդրօքսիդ

ժ)  կատարեք  հաշվարկներ, որոշեք՝

1. տարրի  մեկ  ատոմի  զանգվածը՝ m_o (գ)  և (կգ)
   m₀=102·1,66•10^-27կգ=169•10^-27կգ=1.69•10^-25կգ
2. բարդ  նյութերի   հարաբերական  մոլեկուլային  զանգվածները`M_r
   Mr=27*2 + 16*3=54+48=102
3.  տարրերի  զանգվածային   հարաբերությունները  բարդ  նյութերում  և
   m(Al) : m(O)=54 : 48
4.  զանգվածային  և մոլային բաժինները (%)-ով արտահայտված:
   w(Al)= 54 : 102 * 100% = 53%
   w(O)= 48 : 102 * 100% = 100% — 53% = 47%
   
   

Կիրառություն

Ալյումինե գլանվածք

Ալյումինը հեշտությամբ է ենթարկվում մեխանիկական մշակման, որովհետև ունի մեծ կռելիություն և ձգվողականություն։ Կարելի է գլանել, լար ձգել, ինչպես նաև մամլել ու դրոշմել՝ իրին տալով ցանկացած ձև։

Թունավոր հատկության բացակայությունը թույլ է տալիս ալյումինը լայնորեն օգտագործելու խոհանոցային սպասքի, սննդի և գարեջրի արտադրական սարքավորումների պատրաստման, ինչպես նաև՝ սննդանյութերի և դեղանյութերի փաթեթավորման համար։ Առանց ալյումինի դժվար կլիներ պատկերացնել ինքնաթիռաշինությունը։ Ալյումինի աղերից մեծ կիրառություն ունի ալյումինական շիբը՝ KAl(SO₄)₂•12H₂O, որը կրկնակի աղ է (նաև բյուրեղահիդրատ է) և օգտագործվում է արյան մակարդման համար, ինչպես նաև մուրաբաների պատրաստման և մանրաթելերի ներկման ժամանակ (մեծացնում է ներկանյութի կապը մանրաթելի հետ)։

Առաջադրանքներ.

1.-Թթվածնի տարածվածությունը երկրագնդի վրա

 Երկրագնդի ջրապաշարներում թթվածնի զանգվածային բաժինը 85,82 % է, ավազում՝ 53 %, կավերում, լեռնային ապարներում ու հանքերում՝ մոտավորապես 56 %։ 

1. Նկարագրել Հայաստանի Հանրապետության բուսական և կենդանական աշխարհը։

Հայաստանի կենդանական աշխարհը ընդհանուր առմամբ ներկայացված է անողանաշարավոր կենդանիների ավելի քան 17000 և ողնաշարավոր կենդանիների 523 տեսակներով։
Ողնաշարավոր կենդանիները ներկայացված են ձկների, երկկենցաղների, սողունների, թռչունների և կաթնասունների դասերով, որոնցից առավել հարուստը (349 տեսակ) թռչունների դասն է։
Հայաստանի տարածքը տեղադիրքով Միջերկրածովյան կենսաշխարհագրական տարածաշրջանի Իրանական, Փոքրասիական ու Պոնտոս-կովկասյան մարզերի խաչմերուկ է, որով և պայմանավորված է այդ մարզերի ազդեցությունը Հայաստանի կենդանական աշխարհի տեսակների վրա։

1. Առանձնացնել Հայաստանում՝ բուսական ու կենդանական աշխարհում առկա խնդիրներ։
   
   Հայաստանում կենսաբազմազանության կորստի հիմնական պատճառներն են անտառահատումները, որսագողությունը, հանքավայրերի շահագործումը, ենթակառուցվածքների զարգացումը, գյուղատնտեսական անկայուն գործունեությունը։
   
2. Ի՞նչ գործոններով է պայմանավորված ՀՀ բուսականության և կենդանական աշխարհի բազմազանությունը:

Հայաստանի բուսական և կենդանական աշխարհի բազմազանությունը պայմանավորված է տարածքի բնապատմական զարգացման առանձնահատկությունների, աշխարհագրական դիրքի և լեռնային բնույթի։

1. Թվարկե՛ք և քարտեզի վրա ցո՛ւյց տվեք ՀՀ բուսականության վերընթաց գոտիները:
   
   Անապատային, կիսանապատային, տափաստանային, անտառային և մերձալպային և վալպային։
   
2. Նշե՛ք յուրաքանչյուր գոտու բուսածածկույթի և կենդանական աշխարհի կապը:
3. Գրել <<Կարմիր գրքում >> հայտնված բուսատեսակները և կենդանատեսակները։
   
   Բեզոարյան այծ
   Տիս հատապտուղային
   Ընդհանուր կաղամուս
   Անացապիս բրգաձև
   Ղրիմի Ասֆոդելինա
   Կիսալուսին
   Բոհեմյան շագանակագույն
   Շագանակի ցանում

Գիտնականները պարզել են, թե ինչպես է առաջանում կայծակը։ Երկրի մակերևույթին մոտ գտնվող օդը, որը զգալի քանակությամբ ջրային գոլորշի է պարունակում, ավելի տաք է, քան մթնոլորտի արձր շերտերում գտնվող օդը։ Տաք օդն ավելի թեթև է, քան սառը օդը։ Մթնոլորտի տարբեր մասերում օդի ջերմաստիճանների և ճնշումների տարբերության հետևանքով ամպերում գոյանում են էլեկտրական լիցքեր։ Ընդ որում ամպերի մի մասում գոյանում են դրական, իսլ մյուս մասում բացասական լիցքեր։ Այդ լիցքերի պարպման հետևանքով են առաջանում կայծակն ու որոտը։

Կայծակներն առաջանում են լիցքավորված մասնիկների կուտակման տեղերում։
Կայծակի փոխադրած լիցքերի հավաքումը կատարվում է վարկյանի հազարերորդական մասերի ընթացքում, մի քանի կմ³ տարածությունում գտնվող իրարից լավ մեկուսացված միլիարդավոր մասնիկներից։
Կայծակի առաջացման համար անհրաժեշտ է, որ ամպի համեմատաբար փոքր ծավալի մեջ ձևավորվի էլեկտրական պարպում սկսելու համար անհրաժեշտ լարում ունեցող էլեկտրական դաշտ, իսկ ամպի նշանակալի մասում լինի սկսված պարպմանն աջակցելու համար անհրաժեշտ միջին լարումով դաշտ։ Կայծակի միջոցով ամպի էլեկտրական էներգիան վերափոխվում է ջերմային, լուսային և ձայնային էներգիաների։ Ձայնային էներգիայի անջատումն արտահայտվում է ամպրոպի ձևով։

Կայծակի էլեկտրական բնութը բացահայտել է ամերիկացի Ֆիզիկոս Բեջամին Ֆրանկլինը, որի գաղափարների հիման վրա փոձեր են կատարել ամպրոպաբեր ամպից էլեկտրականություն ստանալու ուղղությամբ։ Ամպրոպաբեր ամպի տարբեր մասերն ունենում են տարանուն լիցքեր։ Առավել հաճախ ամպի ստորին մասը լիցքավորված է լինում բացասական, վերևինը դրական լիցքով։ Տարանուն լիցք ունեցող մասերով միմյանց մոտենալիս, ամպերի միջև Կայծակ է առաջանում։

Հետաքրքիր Փաստեր Կայծակի Մասին

Ի՞նչը, եթե ոչ կայծակը, կարող է ծառայել որպես բնության անսահման ուժի ապացույց: Այն մարդկության ուշադրությունը գրավել էր հնագույն ժամանակներից և երկար ժամանակ առեղծված էր, մինչև վերջապես բացահայտվեց դրանց բնույթը:

1․Շատ տարբեր կրոններում կայծակը կապում են աստվածային հատուցման հետ:
2․Մարդու կողմից օգտագործված առաջին ապակին բնական ծագում ուներ: Երբ կայծակը հարվածում է ավազին, այն հալվում է և ապակու վերածվում:
3․Արձանագրվել են կայծակի հարվածների կրկնվող դեպքեր:
4․Ամեն վայրկյան ավելի քան հիսուն կայծակ է հարվածում երկրին:
5․Կայծակի հարվածի արագությունը ժամում ավելի քան հիսուն հազար կիլոմետր է:
6․Կայծակի միջին երկարությունը գրեթե տասը կիլոմետր է:
7․Կայծակի ջերմաստիճանը կարող է հինգ անգամ ավելի բարձր լինել, քան արեգակի մակերեսի ջերմաստիճանը ՝ հասնելով քսանհինգ հազար աստիճանի:
8․Կայծակի հարվածներ տեղի են ունենում այլ մոլորակներին, օրինակ ՝ Յուպիտերին :
9․Ամենից շատ կայծակի աշխարհում տեղի է ունենում արգենտինական պամպայում:
10․Միայն յուրաքանչյուր չորրորդ կայծակն է հասնում Երկրի մակերեսին:
11․Հակառակ հայտնի ասացվածքին ՝ կայծակը հաճախ երկու անգամ, կամ նույնիսկ երեք անգամ հարվածում է նույն վայրին:
12․Ամերիկացի Ռոյ Սալիվանին յոթ անգամ հարվածել է կայծակը, բայց մնացել է ողջ, միևնույն ժամանակ հայտնվել է Գինեսի ռեկորդների գրքում:
13․Գրեթե մեկուկես միլիարդ կայծակ է տեղի ունենում ամեն տարի երկրի մթնոլորտում:
14․Հզոր կայծակն ստեղծում է վտանգավոր հարվածային ալիք:
15․1972 թ.-ին ​​կայծակնային հարվածից հետո, պարալիզացված անգլիացի պալատականի մոտ վերականգնեց շարժվելու ունակությունը:

Այսպիսով, եկել է աշնան ժամանակը: Հին այգին զարդարված էր գունավոր տերևներով, տերևաթափի ժամանակն է։ Ընկած տերևների մեջ կան բազմաթիվ վառ գույներ, որոնք այնքան հաճելի են աչքին։

Այգում հիմա հանգիստ է, և միայն քամին է քայլում պուրակում: Այդպիսի պահերին բնությունն արտասովոր ուրվագծեր է ընդունում, վառ երևակայություններ է արթնացնում։ Ափսոս, որ այգում չի լսվում թռչունների երգը, բայց այս ծակող լռությունն այնքան տագնապալի է ականջին, որ նույնիսկ սրտի բաբախյուն է լսվում: Այգու արահետների երկայնքով դեռևս կան վերջին ծաղիկները, նրանք կարծես վերջին պահակներն են այս թագավորության մեջ, որը շրջապատել է աշունը։

Շատ քիչ մնաց, որ գա ցուրտը, բայց, ինչպես միշտ, և անձրևին և արևոտ եղանակին, այգին կմա չքնաղ: Նրա ընդարձակությունը նման է լռության կացարանի, որտեղ աշունը իր գաղտնիքներն է պահում: Ահա և պոկվեց ևս մի աշնանային տերև, և նրան քամին է տանում: Ուր կտանի իրեն ճակատագիրը գիտի միայն աշունը, պարահանդեսի տիրուհին:
Միայն թե դուք տեսնեիք աշնանային լուսաբացը այս հիանալի աշնանային այգում, դա հնարավոր չէ նկարագրել բառերով, քանի որ այս երևույթը հսկայական է իր գեղեցկությամբ: Եվ անգամ բևերային փայքը չի համեմատվի այս հիանալի բնության երևույթին: Աշունը խառնեց գույները տերևաթափով, և իրեն օգնեց անձրևը, որն թարմացնում էր այգին, անցան և անհետացավ առավոտյան մշուշում:

Նորից լռություն, արձագանքվում են բառերը, հին այգին ընկղմվեց գույնըզգույն երազում: