Հայդուկային շարժման սկիզբը: Սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ի հաստատած արյունալի վարչակարգի դեմ հայ ժողովուրդը դուրս եկավ ազատագրական պայքարի: Արևմտահայ գյուղացին ինքնաբուխ ծավալեց անհատական, պարտիզանական շարժում, որը ստացել է հայդուկային կամ ֆիդայական անվանումը:
Հայդուկները (հունգարերեն՝ հետևակ) կամ ֆիդայիները (արաբերեն՝ զոհ, այսինքն՝ ինքնազոհ) վրիժառուներ էին, որքեր բարձրանում էին լեռները, հեռանում անտառները և փոքրիկ խմբերով անզիջում պայքար ծավալում օսմանյան իշխանությունների դեմ: Նրանք հաճախ անձնական վրիժառություն էին իրականացնում թուրք ու քուրդ ատելի պաշտոնյաների նկատմամբ: Նշանավոր գրող Րաֆֆին նրանց անվանել է ժողովրդական վրիժառուներ ու հեղափոխականներ:
Արևմտյան Հայաստանում հայդուկային շարժման հանդես գալը պատահական երևույթ չէր: Այն հետևանք էր արևմտահայության քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակի: Հայդուկային պայքարը հատկապես ուժեղացավ 1890-ական թթ.: Ազգային կուսակցությունները, մասնավորապես՝ դաշնակցությունը, սկսեցին ուղղորդել շարժումը:
Առաջին ֆիդայիներից էին Մարգար Վարժապետը, Արաբոն Թորոս Ծառուկյանը և ուրիշներ: 1880-ական թթ. վերջին Փոքր Հայքում՝ Սեբաստիայի նահանգում, առաջացան զինված ջոկատներ՝ չելլոներ անունով: Չելլոներում ընդգրկված հայ ֆիդայիները ներկայանում էին որպես քրդեր, որպեսզի չառաջացնեն թուրքական իշխանությունների վրեժխնդրությունը հայության նկատմամբ:
Նշանավոր հայդուկապետերը: Արաբոն (նա ծնվել է 1863 թ. Սասունի Կոռթեր գյուղում, կռվել է չալլոների կազմում, շուտով անհատ վրիժառուից դարձավ հայդուկապետ):
Խուսափելով իշխանությունների հետապնդումներից՝ Արաբոն անցել է Այսրկովկաս, մտել դաշնակցության շարքերը, մասնակցել նրա առաջին ընդհանուր ժողովին: Ցավոք, 1893 թ. Արևմտյան Հայաստանում վերադառնալիս նրա ջոկատն ընկել է շրջապատման մեջ: Արաբոն և իր 16 ֆիդայիները հերոսաբար զոհվել են:
Աղբյուր Սերոբը
1890-ական թթ. սկզբներին մեծ ժողովրդականություն ձեռք բերած ֆիդայապետերից էր Աղբյուր Սերոբը (Սերոբ Վարդանյան, ծնվել է 1864 թ.: Նրա ծննդավայրը Նեմրութ լեռան լանջին ընկած Սոխորդ գյուղն էր Կինը՝ Սոսեն, ով իր ամուսնու հետ կիսեց հայդուկային կյանքի բոլոր դժվարությունները, հարևան Թեղուտ գյուղից էր: Նեմրութը հետագայում դարձավ Սերոբի գործունեության կարևոր վայրերից մեկը):
1890-ական թթ. կեսերին Աղբյուր Սերոբին հաջողվում է միավորել Արևմտյան Հայաստանում գործող հայդուկային խմբերի մեծ մասը:
Հատկապես Բաբշենի 1898 թ. հաղթական կռվից հետո Սերոբը դառնում է Արևմտյան Հայաստանի ազատարարի խորհրդանիշ:
Նրա գործունեությունից անհանգստացած՝ իշխանությունները ջանք չեն խնայում <Նեմրութի հսկային> վերացնելու համար:
1899 թ. Սասունի Գելիեգուզան (Ընկուզաձոր) գյուղում Սերոբին դավադրաբար սպանում են:
Մեկ տարի անց Սերոբի հավատարիմ զինքվորներ Գևոչգ Չավուշն ու Անդրանիկը վրեժխնդիր են լինում իրենց առաջնորդին մատնած դավաճան Ավեից և սպանության կազմակերպիչ, քուրդ ցեղապետ Բշարե Խալիլից:
Անդրանիկ Օզանյան
Անդրանիկ Օզանյանը հայդուկային շարժման պայծառ դեմքերից էր (ծնվել էր 1865 թ. Շապին Կարահիսար քաղաքում): Սկզբում կռվել է տարբեր խմբերում, ապա միացել Աղբյուր Սերոբին:
1901 թ. Գևորգի հետ նա ղեկավարել է Ս. Առաքելոց վանքի կռիվը, Սասունի 1904 թ. ապստամբությունը: Անդրանիկը ժողովրդական հերոսի համբավ է ձեռք բերել Բալկանյան և Առաջին համաշխարհային պատերազմիների ժամանակ: Հայտնի է հայդուկային կռիվների վերաբերյալ նրա հեղինակած <Մարտական հրահանգներ> կանոնագիրքը:
Գևորգ Չավուշ
Հայդուկապետերի մեջ Գևորգ Չավուշը (Ծնվել է 1870 թ. Սասունի Մկդենք գյուղում) տարիքով ամենաերիտասարդն էր:
24 տարեկանում նա արդեն ճանաչված դիայի էր՝ Սասունի ապստամբության ղեկավարներից մեկը: Հայդուկային բազմաթիվ կռիվների մասնակցած Գևորգը քաջաբար զոհվել է 1907 թ. Մշո Սուլուպ գյուղի մոտ տեղի ունեցած անհավասար կռվում:
Հրայր Դժոխք
Նրա համար կուսակցությունները միայն միջոց էին ազատագրության գործն առաջ տանելու համար: Հրայրը, ի տարբերությունը շատերի, հույսեր չէր կապում եվրոպական տերությունների օգնության հետ և խիստ կարևոր էր համարում սուլթանական վարչակարգի դեմ հայ-քրդական դաշինքի ստեղծումը: Հրայրը Սասունի 1904 թ. ապստամբության ղեկավարներից էր և որի ժամանակ էր զոհվել է:
Անկասկած, հայդուկային պայքարը չէր կարող հանգեցնել Արևմտյան Հայաստանի ազատագրմանը: Սակայն ֆիդայական կռիվները հաճախ ստիպում էին իշխանություններին մեղմել ժողովրդի հարստահարումը, հրաժարվել խաղաղ բնակչությանը կոտորելու քայլերից և ամենակարևորը՝ ժողովրդական լայն զանգվածներին մղում էին նոր պայքարի, հասունացնում համաժողովրդական ապստամբության գաղափարը:
День: 18 апреля 2022
Hometask for 18.04
7 Write questions in the past passive.
a) your cat / make / in Spain ? Was your cat made in Spain?
b) your house / build / in the 20th century ? Was your house built in the 20th century?
c) your shoes / make / in Brazil ? Was your shoes ade in Brazil?
d) your jacket / design / by Armani ? Was your jacket designed by Armani?
e) watch / make / in Japan ? Was watch made in Japan?
f) your computer / manufacture / in China ? Was your computer manufactured in China?
Արփինե Խաչատրյանի բլոգ 