Рубрика: Ֆիզիկա 9

Լուսնի խավարումը, Երկրի՝Արեգակի և Լուսնի միջև գտնվելու երևույթն է։ Արեգակից լուսավորվող Երկիրը հակառակ ուղղությամբ կոնաձև ստվեր է գցում՝ շրջապատված կիսաստվերով։ Այսպիսի դասավորության հետևանքով Լուսինն ընկնում է Երկրի ստվերի մեջ և տեղի է ունենում Լուսնի խավարում։ Լուսնի խավարումը կոչվում է լրիվ, եթե այն ամբողջապես ընկղմվում է Երկրի ստվերի մեջ։ Իսկ եթե ստվերում է գտնվում Լուսնի սկավառակի միայն մի մասը, ապա լինում է մասնակի խավարում։

Լուսնի խավարման ծագումը

Ամեն տարի տեղի է ունենում 2 -ից 7 լուսնային խավարում: Ըստ լուսնի դիրքի ՝ երկրի ստվերի նկատմամբ, Կան 3 տեսակի լուսնային խավարումներ: Չնայած դրանք ավելի հաճախակի են, քան արևի խավարումները, դրանք չեն լինում ամեն անգամ, երբ լիալուսինը պայմանավորված է հետևյալ պայմաններով.

Լուսինը պետք է լինի լիալուսին: Այլ կերպ ասած, արևի համեմատ, այն ամբողջությամբ գտնվում է երկրի հետևում: Երկիրը պետք է ֆիզիկապես տեղակայված լինի արևի և լուսնի միջև, որպեսզի բոլոր երկնային մարմինները միևնույն ուղեծրային հարթությունում լինեն միևնույն ժամանակ, կամ շատ մոտ նրան: Սա հիմնական պատճառն է, թե ինչու դրանք ամեն ամիս չեն հանդիպում, քանի որ լուսնի ուղեծրը թեքված է խավարածուրից մոտ 5 աստիճանով: Լուսինը պետք է ամբողջությամբ կամ մասամբ անցնի երկրի ստվերի միջով:

Լուսնի ամբողջական խավարում

Դա տեղի է ունենում, երբ լուսինը որպես ամբողջություն անցնում է երկրի շեմի ստվերից: Այլ կերպ ասած, լուսինը ամբողջությամբ մտնում է umbra- ի կոն: Արևի խավարման այս տիպի զարգացման և ընթացքի մեջ լուսինը անցնում է խավարումների հետևյալ հաջորդականությամբ ՝ կիսամյակային, մասնակի խավարում, լրիվ խավարում, մասնակի և կիսամյակային:

Մարսը Արեգակնային համակարգի Արեգակից հեռավորությամբ չորրորդ և չափերով յոթերորդ մոլորակն է։
Մարսի ռելիեֆը ունի շատ յուրահատուկ առանձնահատկություններ։ Մարսի հանգած հրաբուխ Օլիմպոսը հանդիսանում է Արեգակնային համակարգի ամենաբարձր լեռը, իսկ Մարիների հովիտները ամենամեծ կիրճն է։ Իր Մարս անունը ստացել է հռոմեական պատերազմի աստված Մարսի պատվին, հունական դիցաբանությունում՝ Արես։
Մարսը ունի երկու բնական արբանյակ՝ Ֆոբոսը և Դեյմոսը (հին հունարենից թագմանաբար — «վախ» և «սարսափ» — Արեսի երկու որդիների անունները, որոնք ուղեկցում էին նրան մարտի ժամանակ), որոնք համեմատաբար փոքր են և ունեն անկանոն ձև։ Դրանից բացի, 2008 թվականի հունիսին «Նեյչր» (Nature) ամսագրում հրապարակված երեք հոդվածներում տեղեկացվում էր այն մասին, որ Մարսի հյուսիսային կիսագնդում է գտնվում Արեգակնային համակարգում հայտնի ամենամեծ հարվածային խառնարանը։ Այս խառնարանի երկարությունն է 10,6 հազ. կմ, իսկ լայնությունը 8,5 հազ. կմ, որը մոտավորապես չորս անգամ մեծ է Հելադա նախքան դա ամենամեծ համարվող հարվածային խառնարանից, որը մինչ այդ նույնպես հայտնաբերվել էր Մարսի վրա, նրա հարավային բևեռի մոտակայքում։

Մակերևույթի ռելիեֆի Երկրին նմանությունից բացի, Մարսը ունի երկրայինին նման պտույտի պարբերություն և տարվա եղանակների փոփոխություն, սակայն նրա կլիման շատ ավելի ցուրտ է և չոր։

Ընդհուպ մինչև Մարսի մոտով առաջին տիեզերական սարքի թռիչքը («Մարիներ-4») 1965 թվականին հետազոտողներից շատերը ենթադրում էին, որ նրա մակերևույթին կա ջուր հեղուկ վիճակում։ Այս կարծիքը հիմնված էր Մարսի լուսավոր և գիշերային մասերի պարբերական փոփոխությունների դիտարկումների վրա, հատկապես բևեռամերձ լայնություններում, որոնք շատ նման էին մայրցամաքների և ծովերի։ Մոլորակի մակերևույթի վրայի մուգ բծերը մեկնաբանվում էին որոշ հետազոտողների կողմից, որպես ոռոգման ջրանցքներ նախատեսված հեղուկ ջրի համար։ Ավելի ուշ ապացուցվեց, որ այդ բծերը օպտիկական պատրանքներ էին^:

Ցածր ճնշման պատճառով Մարսի մակերևույթին ջուրը չի կարող գոյություն ունենալ հեղուկ վիճակում, սակայն շատ հնարավոր է, որ անցյալում պայմանները եղել են այլ, և այդ պատճառով պարզունակ կյանքի առկայությունը մոլորակի վրա չի կարելի բացառել։ 2008 թվականի հուլիսի 31-ին Մարսի վրա հայտնաբերվեց ջուր սառույցի վիճակում ՆԱՍԱ-ի «Ֆենիքս» սարքի միջոցով։

Ֆիզիկական առանձնահատկություններ
Գծային չափերով Մարսը համարյա երկու անգամ փոքր է Երկրից, նրա հասարակածային շառավիղը հավասար է 3396,9 կմ (Երկրի շառավիղի 53,2 %)։ Մարսի մակերևույթի մակերեսը մոտավորապես հավասար է Երկրի ցամաքների մակերեսին։

Մարսի բևեռային շառավիղը մոտ 20 կմ-ով փոքր է հասարակածայինից, չնայած այն բանին, որ մոլորակի պտույտի պարբերություն մեծ է քան Երկրինը, որը թույլ է տալիս ենթադրել, որ Մարսի պտույտի արագությունը փոփոխվել է ժամանակի ընթացքում։

Մոլորակի պտույտի պարբերությունը 24 ժամ 37 րոպե 22,7 վայրկյան է (աստղերի համեմատ), միջին արևային օրվա երկարությունը կազմում է 24 ժամ 39 րոպե 35,24409 վայրկյան, ընդամենը երկրի օրվանից երկար է 2,7 %-ով։ Այսպիսով, Մարսի տարին բաղկացած է 668,6 մարսյան արևային օրերից։

Մարսը իր առանցքի շուրջ պտտվում է ուղեծրի ուղղահայացի համեմատ 25,19° անկյան թեքումով։ Պտույտի առանցքի թեքումը ապահովում է Տարվա եղանակների փոփոխությունը։ Ընդ որում, ուղեծրի ձգվածությունը բերում է եղանակների ավելի մեծ տարբերությունների և երկարության։ Այսպես, հյուսիսային գարունը և ամառը իրար հետ վերցրած տևում են 371 արևային օր, այսինքն զգալիորեն ավելին քան Մարսի տարվա կեսն է։ Դրա հետ մեկտեղ, նրանք ընկնում են Մարսի ուղեծրի այն հատվածի վրա, երբ Մարսը հեռու է գտնվում Արեգակից։ Այդ պատճառով Մարսի հյուսիսային ամառը երկար է և ցուրտ, իսկ հարավայինը՝ կարճ և տաք։

Հետաքրքիր փաստեր

1. Մարսը «կարմիր մոլորակն» է: Այն այդպես է կոչվում մակերևույթի կարմրավուն երանգի պատճառով, որը ստացվում է երկաթի օքսիդի պատճառով:

2. Մարսն ունի տարվա եղանակներ: Երկրի նման, Մարսն Արեգակի շուրջ իր պտույտի և ուղեծրի հարթության նկատմամբ իր առանցքի թեքվածության հետևանքով՝ ունի տարվա եղանակների փոփոխություն, սակայն նրա կլիման շատ ավելի ցուրտ է և չոր։

3. Մարսի վրա է գտնվում Արեգակնային համակարգի ամենաբարձր լեռը՝ Օլիմպոս (Olympus Mons) հանգած հրաբուխը, որի բարձրությունը 25 կմ է: Համեմատության համար նշենք, որ մեր մոլորակի ամենաբարձր լեռը՝ Էվերեստը, նույնիսկ 9 կմ-ի չի հասնում (8848 մ)։

4. Մարսի վրա է գտնվում Արեգակնային համակարգի ամենամեծ կիրճը՝ Մարիներների հովիտները (Valles Marineris):

5. Մարսի վրա է գտնվում Արեգակնային համակարգի ամենամեծ հարվածային խառնարանը, որի երկարությունն է 10,6 հազար կմ, իսկ լայնությունը՝ 8,5 հազար կմ, որը մոտավորապես չորս անգամ մեծ է, նախքան դա հայտնաբերվելը, ամենամեծը համարվող Էլլադա հարվածային խառնարանից, որը մինչ այդ հայտնաբերվել էր կրկին Մարսի վրա:

6. Մարսի վրա հաճախ են լինում փոշու պտտահողմեր: Դրանք օդի ձագարանման շարժումներ են, որոնք առաջանում են մոլորակի մակերևույթի մոտ և մեծ քանակությամբ փոշի են վեր բարձրացնում։

7. Մարսը լի է սարսափով: Մոլորակն ունի երկու բնական արբանյակ՝ Ֆոբոսը և Դեյմոսը (հին հունարենից թագմանաբար՝ «վախ» և «սարսափ», կոչվում են Արեսի երկու որդիների անուններով, որոնք ուղեկցում էին նրան մարտի ժամանակ):

8. Մարսի մակերևույթը, համեմատած այլ մոլորակների մակերևույթներին, ամենանմանն է Երկրին, սակայն միջին ջերմաստիճանը կազմում է -50 °C:

9. Մարս անունը հռոմեական պատերազմի աստված Մարսի պատվին է, ով հունական դիցաբանությունում համապատասխանում է Արեսին, իսկ հայկականում՝ Հրատին։ Հայերեն «մարտ» («պայքար», «կռիվ» իմաստով) բառը կապվում է հենց Մարս մոլորակի, այսինքն՝ պատերազմի աստծո հետ։

10. Մարսի պատվին է անվանվել տարվա երրորդ ամիսը և շաբաթվա երեքշաբթի օրը (օրինակ, իսպաներեն՝ «martes», ֆրանսերեն «mardi», իտալերեն՝ «martedì», ռումիներեն՝ «marţi»)։

§ 32. Ոսպնյակներ: Ոսպնյակի օպտիկական ուժ:

1.Ինչ է ոսպնյակը: Ոսպնյակների ինչ տեսակներ գիտեք:
Ոսպնյակ է կոչվում թափանցիկ, սովորաբար ապակե մարմինը, որը երկու կողմից սահմանափակված է գնդային մակերևույթներով:

2. Որ ուղիղն են անվանում ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցք:

3. Որ ոսպնյակներն են կոչվում ուռուցիկ. և որ ոսպնյակները՝ գոգավոր:
Ոսպնյակ է կոչվում թափանցիկ, սովորաբար ապակե մարմինը, որը երկու կողմից սահմանափակված է գնդային մակերևույթներով:

4. Ինչ է բարկ ոսպնյակը: Որ կետն են անվանում ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն: Ինչ հատկությամբ է այն օժտված:
Բարակ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասը (հաստությունը) զգալիորեն փոքր է նրանց սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղներից՝ d≪R1,R2

5. Ինչով են իրարից տարբերվում հավաքող և ցրող ոսպնյակները:

6. Որ կետն է կոչվում հավաքող ոսպնյակի կիզակետ: Իսկ ցրող ոսպնյակի կեղծ կիզակետ?

7. Ինչ է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորությունը: Ինչով են տարբերվում հավաքող և ցրող ոսպնյակների կիզակետային հեռավորությունները:

8. Որ մեծությունն է կոչվում ոսպնյակի օպտիկական ուժ: Ինչ միավորով է այն արտահայտվում, և ինչպես է արտահայտվում այդ միավորը:
Կիզակետային հեռավորության հակադարձ մեծությունը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական ուժ և նշանակվում է D տառով:

Առաջադրվող հարցեր՝ 

§ 23.Էլեկտրամագնիսներ:

§ 25. Երկրի մագնիսական դաշտը: Կողմնացույց:

Առաջադրվող հարցեր՝

1.Ինչ եղանակով կարելի է մեծացնել կոճի մագնիսական դաշտը:
Հոսանքը մեծացնելիս կոճի մագնիսական դաշտն ուժեղանում է, իսկ փոքրացնելուց նզավում է:

2.Ինչու կոճի գալարների թիվը մեծացնելիս նրա մագնիսական դաշտն ուժեղանում է:
Կոճի մագնիսական դաշտը կախված է նաև կոճի գալաների թվից: Եթե շղթայում միացնենք մեծ թվով գալարներ ունեցող կոճ, կհամոզվենք, որ նրա ստեղծած դաշտն ավելի ուժեղ է:

3.Ինչու կոճի ներսում երկաթե միջուկ տեղադրելիս նրա մագնիսական դաշտն ուժեղանում է:
Կոճի մագնիսական դաշտը կարելի է զգալիորեն ուժեղացնել նրա մեջ տեղադրելով երկաթե միջուկ: Այդ դեպքում երկաթե միջուկը մագնիսանում է և նրա ստեղծած մագնիսական դաշտը գումարվում է կոճի մագնիսական դաշտին:

4.Որ սարքն են անվանում էլեկտրամագնիս:
Երկաթե միջուկով կոճն անվանում են էլեկտրամագնիս:

5.Բերեք էլեկտրամագնիսի կիրառության օրինակներ:

6.Ինչ կառուցվածք ունի կողմնացույցը:

7.Ինչպես են կողմնացույով որոշում հորիզոնի կողմերը:

8.Ինչով է բացատրվում այն հանգամանքը, որ կողմնացույցի սլաքը Երկրի տվյալ վայրում տեղակայվում է որոշակի ուղղությամբ:

9.Որտեղ են տեղակայված Երկրի մագնիսական բևեռները:

10.Ինչով է պայմանավորված մագնիսական շեղման երևույթը:

11.Ինչ է մագնիսական փոթորիկը և ինչով է այն պայմանավորված:

Փորձ. Մագնիսացած ասեղն ամրացրեք խցանին և դրեք ջրի մակերևույթին: Ինչ տեղի կունենա: Բացատրեք դիտվող երևույթը:

Սովորիր դասագրքից էջ81-83:

Կարդա՝ դասագրքի էջ 83-ի «Հետաքրքիր է իմանալ»:

Թեմա 10.

§ 21.Հաստատուն մագնիսներ:
§ 22. Հոսանքի մագնիսական դաշտը: Մագնիսական գծեր:

1.Ինչ նյութեր է ձգում մագնիսը:

Մագնիսը ձգում է իրեն երկաթե ու պողպատե առարկաներ: Թույլ է ազդում նիկելե և կոբալտե առարկաների վրա:

2.Որ մարմիններն են կոչվում հաստատուն մագնիսներ:

Կան մագնիսներ, որոնք իրենց հատկությունները երկար ժամանակ պահպանում են այդպիսի մագնիսներին անվանում ենք հաստատուն մագնիսներ։ Օրինակ՝ երկաթը, նիկելը, կոբալտը և որոշ հազվագյուտ մետաղական համաձուլվածքներ (օրինակ, նեոդիմի մագնիսներ), ինչպես նաև որոշ բնական հանքանյութեր, օրինակ՝ մագնետիտները։ Հաստատուն ​​մագնիսները օգտագործվում են որպես առանձին (ոչ էներգիա սպառող) մագնիսական դաշտի աղբյուրներ։

3. Մագնիսի որ մասերն են ավանում մագնիսի բևեռներ:
Մագնիսի այն տեղամասերը, որտեղ մագնիսական ազդեցությունն առավելագույնն է, կոչվում են մագնիսի բևեռներ:

4. Ինչպե՞ս են փոխազդում ա/ մագնիսների նույնանուն բևեռները; բ/ տարանուն բևեռները:
Տարանուն մագնիսական բևեռներն իրար ձգում են ,իսկ նույնանույն բևեռները վանում են:

5. Ինչպես կարելի է որոշել շերտավոր մագնիսի բևեռները, եթե դրանք նշված չեն մագնիսի վրա:
Մագնիսացած պողպատե ձողի բևեռները սլաքի օգնությամբ որոշվում է կողմնացույցով։ Մագնիսական փոխազդեցության օրինաչափությունները պարզաբանելու համար օգտվում են մագնիսական սլաքից, որը բարակ ու երկարավուն շեղանկյունաձև մագնիսի թիթեղ է, որը տեղակայված է սայրին և կարող է հեշտությամբ պտտվել շուրջը։

6. Ինչի՞ ազդեցությամբ է կողմնացույցի սլաքը ուղղորդվում որոշակի ուղղությամբ: Ո՞ր կողմն է այն ցույց տալիս:
Մագնիսի այն ծայրը, որը ուղղորդվում է դեպի հյուսիս, անվանում են հյուսիսային բևեռ, իսկ հարավ ուղղված ՝ հարավային բևեռ։ Մագնիսի հյուսիսային բևեռը նշանակում են N տառով, իսկ հարավայինը ՝ Տ տառով։ Հաստատուն մագնիսը միշտ ձգում է երկաթի կտորը։ Երկաթը մագնիսին մոտեցնելիս այն մագնիսանում է այնպես, որ մագնիսին մոտ մասում միշտ առաջանում է հակառակ բևեռ։ Երկաթը մագնիսին հարավային բևեռին մոտեցնելիս մագնիսի մոտ ծայրին առաջանում է հյուսիսային բևեռ, իսկ հյուսիսային բևեռին մոտեցնելիս ՝ հարավային։

7. Ինչ նմանություն ունեն 2 լիցքերի և 2 մագնիսների փոխազդեցությունները:

8. Ինչպես կարելի է որոշել հոսանքակիր կոճի բևեռները մագնիսական սլաքի միջոցով:

9. Ինչով են տարբերվում հաստատուն մագնիսն ու հոսանքակիր կոճը:

10. Ինչ են մագնիսական դաշտի գծերը:
Մագնիսական ինդուկցիայի գծեր կոչվում են այն գծերը, որոնց յուրաքանչյուր կետում ինդուկցիայի վեկտորն ուղղված է այդ կետում տարված շոշափողով։ Ինդուկցիայի գծերին վերագրում են ուղղություն, որը ցույց է տալիս, թե շոշափողի երկայնքով դեպի որ կողմն է ուղղված ինդուկցիայի վեկտորը։ Ինդուկցիայի գծերը պատկերացում են տալիս ոչ միայն դաշտի տարբեր կետերում ինդուկցիայի վեկտորի ուղղության, այլ մոդուլի մասին։

Հաստատուն մագնիսների հատկությունները

• Մագնիսների մագնիսական ազդեցությունները տարբեր են նրա տարբեր մասերում։
• Մագնիսը ունի հյուսիսային և հարավային բևեռներ։
• Տարանուն բևեռներ միմյանց ձգում են, իսկ նույնանունները վանում։
• Հնարավոր չէ ստանալ մագնիս միայն մեկ բևեռով։
• Մագնիսները տեսանելի ազդեցություն է թողնում միայն այն մարմինները որոնք պատրաստված են մագնիսական նյութերից։ Իմիջայլոց այն մարմինները որոնք լավ փոխազդում են մագնիսների հետ կոչվում են ֆերոմագնիսներ: Fe;Ni;Co
• Մագնիսների տաքացման ժամանակ նրա մագնիսական հատկությունները անհետանում են։
• Ջերմաստիճանը որի դեպքում նյութերը ֆերոմագնիտները կորցնում են իրենց մագնիսական հատկութկյունները՝ կյուրի. կամ կյուրիի ջերմաստիճան
  Tk= 769C

1. Սահմանել ո՞ր բարդ նյութերն են կոչվում թթուներ. ..

Օքսիդների և ջրի փոխազդեցությունից առաջանում են նոր նյութեր`թթուներ:

Թթուները բարդ նյութեր են որոնց մոլեկուլը կազմված է մեկ կամ մի քանի ջրածնի ատոմներից և թթվային մնացորդից:

Խնդիրներ: Հաղորդիչների միացման ձևերը շղթայում: Հաջորդական և զուգահեռ միացումներ.

Խնդիր 1.

Շղթայի AB տեղամասի ընդհանուր դիմադրությունը 10 Օմ է : Որոշել R3 հաղորդչի դիմադրությունը, եթե R1= 2 Օմ’ R2= 5 Օմ: Որքան է հոսանքի ուժը  AB տեղամասում, եթե վոլտաչափի ցուցմունքը 6Վ է:

R = R1 + R2 + R3 (Հաջորդ. միացում)
R3 = R — (R1 + R2)
R3 = 10 — (2 + 5) = 3 Օմ

Խնդիր 2.

Նկարում պատկերված շղթայում ամպերաչփը ցույց է տալիս 1,5 Ա, իսկ վոլտաչափը՝ 12 Վ:  Որոշել R2 հաղորդչի դիմադրությունը, եթե R1= 2 Օմ է:

I = U/R = U/R1+R2
I(R1 + R2) = U
R1 + R2 = U/I
R2 = U/I-R1
R2 = 12/1,5-2 = 6
R2 = 6

Խնդիրներ, առաջադրանքներ, թեմատիկ հարցեր մեր անցած թեմաներից.

1․ Քանի՞ անգամ պետք է մեծացնել լիցքերի միջև հեռավորությունը, որպեսզի նրանցից մեկի լիցքի մեծությունը 16 անգամ մեծացնելուց հետո նրանց փոխազդեցության ուժը մնա նույնը: 

4 անգամ

2․ Նկարում պատկերված երեք կետային լիցքերից որո՞նք են իրար ձգում: 

• A և B
• C և B
• A և C

3․ Քրոմի միջուկում կա 52 մասնիկ, դրանցից 28-ը նեյտրոններ են: Միջուկում քանի՞ պրոտոն կա: 

52 — 28 = 24

4․ −5 նԿլ , −4 նԿլ և −3 նԿլ լիցքերով 3 միատեսակ գնդեր հպում են միմյանց, այնուհետև իրարից հեռացնում: Որքա՞ն կլինի յուրաքանչյուր գնդի ձեռք բերած լիցքը: 

5 + 4 + 3 = 12/3 = 4

5․ Նկարում հոսանքի ո՞ր ազդեցությունն է պատկերված: 

• ջերմային
• մագնիսական
• քիմիական
• կենսաբանական

6․ Ո՞ր մասնիկների շարժումով է պայմանավորված էլեկտրական հոսանքը պղնձե հաղորդալարում: 

• բացասական իոնների
• դրական իոնների
• էլեկտրոնների
• նեյտրոններիվ

7․ Որքա՞ն ժամանակում հաղորդալարով կտեղափոխվի 24 Կլ լիցք, եթե հոսանքի ուժը նրանում 2.5 Ա է:
24/2,5 = 9,6/2 = 4,8

8․ Ի՞նչ սարքերից է կազմված նկարում պատկերված էլեկտրական շղթան: 

• Ռեզիստոր
• Ամպերաչափ
• Մարտկոց
• Անջատիչ
• Լամպ

9․ Ջահի լամպի պարույրով յուրաքանչյուր 8 վայրկյանում անցնում է 2 Կլ լիցք: Ինչի՞ է հավասար հոսանքի ուժը լամպում:
A = Q/U
8/2 = 4

10․ Էլեկտրական սղոցը, որով անցնում է 10 Ա հոսանք 25 րոպեում կատարեց 5700 կՋ աշխատանք: Որքա՞ն է լարումը նրա սեղմակներին: 

U=A/I*t
U=5700/10*25=22,8

Թեմա 9. 

§ 18. Էլեկտրակն հոսանքի աշխատանքը և հզորությունը:

§ 17. ՋՈՈՒԼ-ԼԵՆՑԻ օրենքը: Շիկացման լամպ: Կարճ միացում: Ապահովիչներ:

1. Ի՞նչ է հոսանքի աշխատանքը: Ի՞նչ բանաձևով են այն հաշվում: Հոսանքի աշխատանքի բանաձևը ձևակերպեք բառերով:
Փակ էլեկտրական շղթայի որևէ տեղամասով լիցք տեղափոխելիս էլեկտրական դաշտը կատարում է աշխատանք, որն անվանում են հոսանքի աշխատանք:
Բանաձև՝ A=qU
A-ն հոսանքի աշխատանք է, U-ն՝ լարումը շղթայի տեղամասում, իսկ q-ն՝ այդ տեղամասի կամայական լայնական հատույթով t ժամանակում անցած լիցքը:

2. Ո՞րն է հոսանքի աշխատանքի միավորը ՄՀ-ում:
Միավորների ՄՀ-ում էլեկտրական հոսանքի աշխատանքն արտահայտվում է ջոուլով (Ջ):

3. Ո՞ր ֆիզիկական մեծությունն են անվանում էլեկտրական հոսանքի հզորություն: Ի՞նչ բանաձևով են հաշվում:
Էլեկտրական շղթայում հոսանքի՝ աշխատանք կատարելու արագությունը բնութագրող մեծությունը անվանում են հոսանքի հզորություն և նշանակում ՝ P տառով:
Եթե t ժամանակում հոսանքը կատարում է A աշխատանք, ապա P=At: Հաշվի առնելով աշխատանքի բանաձևը կստանանք P=U⋅I:

4. Հզորության ի՞նչ միավորներ գիտեք: Ինչպե՞ս են առնչվում այդ միավորները վատտին:
Միավորների ՄՀ-ում հզորության միավորը մեկ վատտն է ( 1 Վտ)։ 1 Վտ-ն այն հզորությունն է, որի դեպքում 1 վ-ում կատարվում է 1 Ջ աշխատանք` 1 Վտ = 1 Ջ/վ:

5. Որն է հոսանքի աշխատանքի ոչ համակարգային միավորը: Գրել այդ միավորի և ջոուլի կպն արտահայտող հավասարությունը:
1կՎտ x  ժ = 1000Վտ x 3600վ   =  3600000 Վտ x վ  =  3,6 x 10⁶ Ջ  = 3,6ՄՋ

6. Ինչ փորձով կարելի է համոզվել, որ միևնույն հոսանքի ուժի դեպքում հաղորդչում անջատվող ջերմաքանակը համեմատական է հաղորդչի դիմադրությանը:
Իրար հաջորդաբար միացնենք միևնույն երկարության և հաստության 3 հաղորդիչ նիքրոմե, նիկելինե ու պղմձե, ինչպպես նաև ամպերաչափն ու ռեոստատը: Շղթան բանալիով փակենք և ռեոստատի միջոցով աստիճանաբար մեճացնենք հոսանքի ուժը շղթայում: Կտեսնենք, որ 3 հաղորդիճներն էլ տաքանում են: Բայց նիքրոմե հաղորդիչը շիկանում է, նիկելինեն՝ կարմրում, մինչդեռ պղնձե հաղորդիչը տաքանում է աննշան:

7. Ինչ բանաձևով են հաշվում հոսանքակիր հաղորդչում անջատվող ջերմաքանակը: Գրել բանաձևը:
Q = I² Rt

8. Ձևակերպել Ջոուլ- Լենցի օրենքը:
Հոսանքակիր հաղորդչում անջատվող ջերմաքանակը հավասար է հոսանքի ուժի քառակուսու, հաղորդչի դիմադրության և հոսանքի անցնման ժամանակի արտադրյալին:

9. Բացատրեք, թե ինչու է տաքանում հաղորդիչը, երբ նրա միջով հոսանք է անցնում:
Ազատ էլեկտրոնները որոշակի երևույթների հետևանքով իրենց կինետիկ էներգիան փոխանցում են մետաղի իոններին և վերջինները սկսում են ավիլի ուժեղ տատանվել և հետևաբար տաքանալ:

10. Ինչպիսին է շիկացման լամպի կառուցվածքը:
Դժվարահալ մետաղից թելիկի կամ պարույրի ձևով պատրաստված ճառագայթիչով, որն էլեկտրական հոսանքով շիկանում է մինչև 2500-3300 K։ 

§ 16. Հաղորդիչների հաջորդական միացումը:

§ 17. Հաղորդիչների հուգահեռ միացումը:

1.Էներգիայի ինչ փոխակերպումներ են տեղի ունենում էլ. շղթայում:

Ցանկացած էլեկտրական շղթա բաղկացած է էլեկտրական էներգիայի աղբյուրներից, դրա սպառողներից և միացնող հաղորդալարերից: Էլեկտրական էներգիայի աղբյուրներում տեղի է ունենում որևէ էներգիա վերածում էլեկտրական էներգիայի (ջերմային, մեխանիկական, միջուկային, մակընթացային էներգիա, քամու էներգիա և այլն): Սպառողների մեջ էլեկտրական էներգիան վերածվում է ջերմության, մեխանիկական և այլ տեսակի էներգիայի: Մատակարարման լարերում էլեկտրական էներգիայի կորուստները տեղի են ունենում լարերը ջեռուցելու համար:

2.Ինչից է կախված էլ. շղթայի սպառիչներում անջատված էներգիան:

Էլեկտրական շղթայում անջատված էներգիայի քանակը կախված է այդ շղթայում առկա սպառիչներում հոսանքի ուժից:

3.Ինչպիսին է հոսանքի ուժը հաջորդաբար միացված սպառիչներում, ինչպես նաև դրանք միացնող հաղորդալարերում:

Իրար հաջորդաբար միացված հոսանքի սպառիչներում և նրանց միացնող հաղորդալարերում հոսանքի ուժը նույնն է:

4.Ինչպես են հաշվում լարումը հաջորդաբար միացված սպառիչներից կազմված տեղամասում:

Հաջորդաբար միացված մի քանի սպառիչներից կազմված տեղամասում լարումը հավասար է առանձին սպառիչների լարումների գումարին: U=U1+U2

5.Ինչպես են որոշում հաջորդաբար միացված սպառիչների տեղամասի դիմադրությունը:

Հաջորդաբար միացված սպառիչներից կազմված տեղամասի դիմադրությունը հավասար է առանձին սպառիչների դիմադրությունների գումարին:

6. Բերել էլ. շղթայի օրինակներ, որտեղ երևում է, սպառիչների զուգահեռ միացման առավելությունը հաջորդականի նկատմամբ:

Ենթադրենք ուզում ենք շղթային միացնել էլ. լամպը, էլ. զանգը և արդուկը: Այդ դեպքում, եթե նշված սպառիչները միացնենք հաջորդաբար, ապա շղթան բանալիով փակելուց հետո միաժամանակ կհնչի զանգը, կլուսարձակվի լամպը և կսկսի տաքանալ արդուկը:

7.Ինչ առընչությամբ են կապված հոսանքի ուժերը զուգահեռ միացված սպառիչներում և շղթայի չճյուղավորված մասերում:

Շղթայի չճյուղավորված տեղամասում հոսանքի ուժը հավասար է սպառիչների տեղամասերում հոսանքի ուժերի գումարին:

8.Իրար միացված բոլոր սպառիչների համար որ էլեկտրական մեծությունն է նույնը:

9.Ինչպես են որոշում իրար զուգահեռ միացված սպառիչների ընդհանուր տեղամասի դիմադրությունը:

Իրար զուգահեռաբար միացված սպառիչներով ընդհանուր տեղամասի դիմադրության հակադարձ մեծությունը հավասար է առանձին սպառիչների դիմադրությունների հակադարձ մեծությունների գումարին:

Թեմատիկ հարցեր, խնդիրներ և առաջադրանքներ՝

Խնդիր 1. 2 Վ լարման համար հաշվարկված քանի՞ միատեսակ լամպ է անհրաժեշտ հաջորդաբար միացնել, որպեսզի ստացված տոնածառի ծաղկաշղթան հնարավոր լինի միացնել 100 Վ լարման ցանցին:
Հաղորդիչների հաջորդական միացման դեպքում ամբողջ շղթայի լարումը հավասար է առանձին հաղորդիչների լարումների գումարին՝ U= U1+U2+U3  հետևաբար պետք է միացնել 100 լամպ։ U=U1+U2+U3+………=Un
U=n*Uւ
n=U/Uւ
n=100վ/2վ=50
Պատ.`50 լամպ

Խնդիր 2. 35 Օմ և 7 Օմ դիմադրություն ունեցող 2 ռեզիստորներ միացված են հաջորդաբար: Նրանցից որի՞ ծայրերում է լարումը փոքր և քանի՞ անգամ: 

R1=35ոմ
R2=7ոմ

U1/U2
U1=IR1
U2=IR2
U1/U2=R1/R2=35ոմ/7ոմ=5ոմ
Պատ.` առաջին ռեզիստորի լարումը 5 անգամ մեծ է երկրորդից:

Խնդիր 3.

Շղթայի AB տեղամասի ընդհանուր դիմադրությունը 10 Օմ է : Որոշել R3 հաղորդչի դիմադրությունը, եթե R1= 2 Օմ’ R2= 5 Օմ: Որքան է հոսանքի ուժը  AB տեղամասում, եթե վոլտաչափի ցուցմունքը 6Վ է:

AB=10 Օմ
R1=2 Օմ
R2=5 Օմ
U=6Վ
—
R3=?
I-?
I=U/R
R=R1+R2+R3
R3=10-2-5=3 Օմ
I=6Վ/3Օմ=2Ա
Պատ.`3Օմ,2Ա:

Խնդիր 4. Նկարում պատկերված շղթայում ամպերաչփը ցույց է տալիս 1,5 Ա, իսկ վոլտաչափը՝ 12 Վ:  Որոշել R2 հաղորդչի դիմադրությունը, եթե R1= 2 Օմ է:

R2=5

Խնդիր 5. Որոշեք նկարում պատկերված շղթայի տեղամասի դիմադրությունը, եթե միմյանց միացված ռեզիստորների դիմադրությունները համապատասխանաբար հավասար են՝ R1 = 6 Օմ, իսկ R2 = 8 Օմ: 

6+8=14

Խնդիր 6. ․ Ինչի՞ է հավասար նկարում պատկերված շղթայի տեղամասի ընդհանուր դիմադրությունը, եթե միմյանց զուգահեռ միացված միատեսակ լամպերից յուրաքանչյուրի դիմադրությունը 33 Օմ է: 

Խնդիր 7.  Լարումը նկարում պատկերված շղթայի տեղամասում 50 Վ է, իսկ հոսանքի ուժը՝ 1 Ա: Որոշեք երկրորդ ռեզիստորի դիմադրությունը, եթե առաջինինը՝ 5 Օմ է:

250 վ