Месяц: Май 2022

Լուսնի խավարումը, Երկրի՝Արեգակի և Լուսնի միջև գտնվելու երևույթն է։ Արեգակից լուսավորվող Երկիրը հակառակ ուղղությամբ կոնաձև ստվեր է գցում՝ շրջապատված կիսաստվերով։ Այսպիսի դասավորության հետևանքով Լուսինն ընկնում է Երկրի ստվերի մեջ և տեղի է ունենում Լուսնի խավարում։ Լուսնի խավարումը կոչվում է լրիվ, եթե այն ամբողջապես ընկղմվում է Երկրի ստվերի մեջ։ Իսկ եթե ստվերում է գտնվում Լուսնի սկավառակի միայն մի մասը, ապա լինում է մասնակի խավարում։

Լուսնի խավարման ծագումը

Ամեն տարի տեղի է ունենում 2 -ից 7 լուսնային խավարում: Ըստ լուսնի դիրքի ՝ երկրի ստվերի նկատմամբ, Կան 3 տեսակի լուսնային խավարումներ: Չնայած դրանք ավելի հաճախակի են, քան արևի խավարումները, դրանք չեն լինում ամեն անգամ, երբ լիալուսինը պայմանավորված է հետևյալ պայմաններով.

Լուսինը պետք է լինի լիալուսին: Այլ կերպ ասած, արևի համեմատ, այն ամբողջությամբ գտնվում է երկրի հետևում: Երկիրը պետք է ֆիզիկապես տեղակայված լինի արևի և լուսնի միջև, որպեսզի բոլոր երկնային մարմինները միևնույն ուղեծրային հարթությունում լինեն միևնույն ժամանակ, կամ շատ մոտ նրան: Սա հիմնական պատճառն է, թե ինչու դրանք ամեն ամիս չեն հանդիպում, քանի որ լուսնի ուղեծրը թեքված է խավարածուրից մոտ 5 աստիճանով: Լուսինը պետք է ամբողջությամբ կամ մասամբ անցնի երկրի ստվերի միջով:

Լուսնի ամբողջական խավարում

Դա տեղի է ունենում, երբ լուսինը որպես ամբողջություն անցնում է երկրի շեմի ստվերից: Այլ կերպ ասած, լուսինը ամբողջությամբ մտնում է umbra- ի կոն: Արևի խավարման այս տիպի զարգացման և ընթացքի մեջ լուսինը անցնում է խավարումների հետևյալ հաջորդականությամբ ՝ կիսամյակային, մասնակի խավարում, լրիվ խավարում, մասնակի և կիսամյակային:

ՀՀ հռչակում 1918թ․ մինչ դեռ հայերը կռվում էին թուրքական  զավթիչների դեմ մայիսյան հերոսամրտում, սուր հակասություններ էին առաջացել Անդրկովկասյան Դաշնային Հանրապետության իշխանության մարմիններում այդ պատճառով 1918թ․ մայիսի 26-ին լուծարվեց Անդրկովկասյան պառլամենտը և դրանով փլուզվեց Անդրկովկասյան Դաշնությունը։ Նույն օրը Վրաստանը հռչակեց անկախություն, հաջորդ օրը կովկասյան թաթարները Արևելակովկասյան հանրապետություն հռչակեցին անկախ։ Մայիսի 28 Թիֆլիսում հայոց ազգային խորհուրդը քննարկումներից հետո որոշեցին հայտարարել Հայաստանի անկախության մասին։ Հայտարարության տեքստը ընդհունվեց մայիսի 30-ին սակայն Հայաստանի անկախության օրը համարվեց մայիսի 28 քանզի այդ օրը հայկական պատվիրակության հանձնարարվեց մեկնել Բաթում թուրքերի հետ կնքել հաշտության պայմանագիր:

Բաթումի պայմանագիր։ 1918թ․ մայիսի սկզբերին թուրք-անդրկովկասյան բանակցությունները վերսկսվեցին Բաթումում։ Թուրքերը մայիսի 26-ին վերջնագիր ներկայացրեցին անդրակովկասյան

պատվիրակությանը, բայց հենց այդօրը Անդրկովկասյան Հանրապետությունը փլուզվեց, հանրապետություններից յուրաքանչյուրը ինքը պետք է լուծել Թուրքիայի հետ հարցերը։ Մայիսի 28-ին Հայոց ազգային խորուրդհը նոր պատվիրակություն ուղարկեց Բաթում, որ հաշտություն կնքեն թուրքերի հետ։ Պատվիրակությունը գլխավորում էր Ալեքսանդր Խատիսյանը։ Մայիսի վերջին սկսվեցին բանակցությունները և ավարտվեցին հունիսի 4-ին։ Կնքվեց Բաթումի հաշտության պայմանագիրը, որը շատ ծանրեր Հայաստանի համար, որոհետև շատ փոքր տարացք էր մնում հայերին։ Նաև Հայաստանը ունենալու էր սահմանափակ զորք։ Երկաթուղիները հսկելու էր Թուրքիան որ զորք տեղափոխի Ադրբեջան։ Բաթումի պայմանագրով Թուրքիային էր անցնում արևմտյան Հայաստանը նաև արևելյան Հայաստանի զգալի մաս։ ՀՀ տարածքը ընդգրկում էր միայն Սևանա լիճի ավազանը և Արարատյան դաշտի մի մասը։ Բաթումի պայմանագիրը իր ուժը պահպանեց մինչև համաշխարհային պատերազմի ավարտը 1918թ․ նոյեմբերը։

Կենսագրություն

Ծնվել է 1899 թվականի հունիսի 13-ին Գորիսում։ Գորիսի ծխական դպրոցն ավարտելուց հետո Բակունցը 1910 թվականին ընդունվում է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարան, որը ավարտել է 1917 թվականին։ Հետագայում մանկավարժական աշխատանք է կատարում Զանգեզուրի Լոր գյուղում։ 1917-1918 թվականներին որպես շարքային զինվոր մասնակցել է Աշկալայի, Իլլիջայի, Արդահանի կռիվներին և Սարդարապատի ճակատամարտին։ Սովորել է Թիֆլիսի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, ապա մեկնել Խարկով և 1923 թվականին ավարտել Խարկովի գյուղատնտեսական ինստիտուտը, վերադարձել և 1924-1926 թվականներին աշխատել Գորիսում որպես Զանգեզուրի գավառական գյուղատնտես:
1927-1928 թվականներին աշխատել է նաև «Մաճկալ» թերթում։ 1928 թվականին մասնակցել է Երևանի անասնաբուծական-անասանաբուժական ինստիտուտի կազմակերպմանը և աշխատել այնտեղ։ 1931 թվականին աշխատել է «Նոր ուղի» հանդեսում։ Այնուհետև հիմնականում զբաղվել է գրական աշխատանքով։ Գրել է «Զանգեզուր» և «Արևի զավակը» կինոնկարների սցենարը։ Գնդակահարվել է 1937 թվականի հուլիսի 8-ին Ստալինի ցուցումով։

«Ալպիական մանուշակ» 
Դուր եկած հատված՝
Կաքավաբերդի բարձունքի միակ ծաղիկը ալպիական մանուշակն է, ցողունը կաքավի ոտքի պես կարմիր, ծաղիկը ծիրանի գույն։ Քարի մոտ է բսնում ալպիական մանուշակը, պարիսպների տակ։ Արևից քարերը տաքանում են, և երբ ամպերը ծածկում են քար ու պարիսպ, մանուշակը թեքվում է, գլուխը հենում քարին։ Ծաղկափոշու մեջ թաթախված գունավոր բզեզին մանուշակը ճոճք է թվում, աշխարհը՝ ծիրանագույն բուրաստան։

Վերլուծություն
Այս պատմվածքը մարդկային արժեքների մասին էր։ Բակունցը համեմատում էր տարբեր մարդկանց աշխարհայացքները և նրանց արժեքները։
Առաջին ձիավորը նա հետաքրքրվում էր միայն սնվելով և սննդային մշակույթով։
Երկրորդը ՝ բնագետն էր նա հիանում էր ամեն քարով, բայց ուշադրություն չէր դարձնում մանուշակներին։
Իսկ երրորդ ձիավորը ՝ նկարիչն էր։ Նկարիչը նկատում էր ամեն մանրուք և ամեն ինչը բնության մեջ իրեն հետաքրքրում էր։ Նա նկարում էր այն ամենն ինչ իր աչքի տակով անցնում էր։
Հնագետը հետաքրքրված էր պատմությամբ և այն ամենով ինչը կարդացել էր գրքերում։ Հնագետն ու գյուղացին հետաքրքրված էին ինչ-որ գանձով, որի մասին նրանք կարդացել էին գրքում։ Սակայն այստեղ նույնպես առաջ է գալիս մարդկային արժեքների տարբերությունը։ Հնագետը գանձն ուզում էր գտնել հռչակություն ստանալու համար, իսկ գյուղացուն գանձը պետք էր ապրուստի համար։

«Ծիրանի փողը» 

1․ Ո՞ր ժողովածուի մեջ է ընդգրկված պատմվածքը, ե՞րբ է գրվել։
Պատմվածքը ընդգրկված է <<Սև ցելերի սերմնացանը >> ժողովածուի մեջ: Այս պատմվածքը գրվել է 1931թ., իսկ տպագրվել է  1933թ.:

2․ Ի՞նչ անծանոթ ու նոր բառեր սովորեցիր պատմվածքից։
Պիրկ — ձիգ
Ողորկ — հարթ
Խրոխտ — հպարտ
Մատառ — առևտուր
Հարդ — ցորենի գարու և այլ հացահատիկների ցողունների՝ կալսելով գոյացող մանրուքը, դարման:
Հյուղակ — փոքր խրճիթ
Հանդիման — առջև

3․ Ներկայացրու՛ պատմվածքի սյուժեն 6-7 նախադասությամբ։
Հեղինակը ուներ իր օրագիրը, որտեղ գրել էր իր արկածների մասին: Այն նայելով, նա վերհիշում էր ճամփորդությունը դեպի Ձյանբերդ իր Ցոլակի հետ: Նաև հիշել էր իր ընկերների մասին, որոնք իրեն պատմել էին իրենց դաժան կյանքի մասին, թե ինչպես են հանդուրժել հուրը, և պատերազմը, և ջարդը, և գաղթը: Գյուղացիների կյանքը այդքան էլ հեշտ չի, բայց նրանք շատ հպարտ են իրենցով: Նրանք ամեն ինչը հաղթահարում էին երգով և պարով: Պատմվածքի մեջ հերոսներից մեկը ուներ կարմրավուն ծիրանի փող, որն ծանր էր, քանի որ պատրաստված էր ծանր մետաղից: Այդ հերոսը երբ նվագում էր իր փողը, արտահայտում ամեն ինչ մեկ ակնթարթում: Ինչպես նկարիչն է արտահայտում իր ասելիքը, իր զգացմունքները նկարների միջոցով, այդպես էլ այդ հերոսը: Նա երաժշտությամբ ուզում էր հասկացնել, որ բոլոր մարդիկ խաղախության մեջ ապրեն, բոլորը լինեն ազատ և քաջ:

4․ Ի՞նչ էական հատկանիշներով կբնութագրեիր պատմվածքը։

5․ Ըստ քեզ՝ ո՞րն է պատմվածքի կոլորիտային ու գեղեցիկ հատվածը, ինչու՞։
Տղան տնից բերեց սրինգը, այն ծիրանի փողը, որ քիչ ավելի երկար էր մեր հովիվների սովորական սրինգից։ Նա կանգնեց կտուրի ծայրին, փողի բերանը դարձրեց դեպի գյուղի կողմը, և հետզհետե, ինչպես լուսաբացը լեռներում, զարթնեց «Յար խուշտան»։ Նա սկսեց դանդաղ և մեղմ, հետո ձայները զորացան, արագացավ չափը։ Հետո վայրենի կանչով վեր թռավ ջրբաժանը, կանգնեց կտուրի մեջտեղ, նրան հետևեց երկրորդը, երրորդը, և շուտով նրանց երկու շարքը, ինչպես երկու վիթխարի ապառաժ, զարնվեցին իրար՝ ձեռքերով, ծնկներով և կրծքով։ Նվագն ավելի թնդեց. դողում էին կտուրի գերանները, կարծես իրար վրա արշավում էին բանակներ։ Նրանց ձեռքերի հարվածը պողպատի ձայն էր հանում, և կայծեր էին թռչում նրանց բորբոքված աչքերից։

Ինձ դուր եկավ այս հատվածը, քանի որ շատ եմ սիրում մեր ազգագրական պարեր: Այս հատվածում շատ համառոտ ներկայացված է թե ինչպես են հայերը վերաբերվում իրենց ավանդույթներին, պարերին և երգերին:

Կարդալ «Սպիտակ ձին» պատմվածքը։

Կատարի՛ր առաջադրանքները

1. Դո՚ւրս գրիր անծանոթ բառերը և բառարանի օգնությամբ բացատրել։
   
   Չվան — պարան
   Սհաթ-ժամ
   Բայղուշ-չարագուշակ
   Փափախ-մորթե գլխարկ
   
   2. Ներկայացրո՚ւ Շարմաղ բիբիի կերպարը՝ հատվածներով հաստատելով ասելիքդ։
   
   Շարմաղ բիբիին բարի սիրտ ուներ։ Նա հավատարիմ մարդ էր և հոգատար էր։
   
   Շարմաղ բիբին նայեց որդու օրորվող մարմնին, մինչև նա հալվեց մթնում և կենդանական խանդաղատանքով ինչ-որ բան մրմնջաց, որ չգիտես աղո՞թք էր, օրհնությո՞ւն, թե աղոտ հույսի ակնկալություն։
   
   3. Գրավո՚ր բացատրիր հետևյալ պատկերները.

• «Արտերից, դաշտերից և հեռվի անտառից հովը բերում էր զով սառնություն և հազարավոր խոտերի բույր, որի մեջ ավելի սուր զգացվում էր սուսամբարի և արդեն չորացող դաղձի կծու հոտը»։
  
• «Սիմոնը նստել էր դարբասի քարին և քարի նման հոգսը ծանրացել էր նրա սրտին»։
  
  Նա տարված էր իր մտքերով, չգիտեր թե ինչպես վարվել:
  
• «Սիմոնը ձիու չվաններից և սանձից զգում էր Ցոլակի ողորկ մարմնի ծանոթ հոտը։ Եվ մի միտք, ծանր բեռից ավելի դժվար ծանրությամբ, նստել էր նրա գլխում և նա խոնարհել էր գլուխը։ Բայց փակ աչքերով էլ տեսնում էր արնոտ չեչաքարը։
  
  Նա ափսոսում էր իր արարքի համար:

— Հենց իմ փիսությունը մնաց, Ցոլա՜կ… Հիմա հազար ձիու մեջ անտեր խրխնջում ես… Յարաբ տեսնես արյունը ցամաքե՞ց»։

Սիմոնը չէր ուզում որ իր ձին մասնակցեր պատերազմին։ Այդ պատճառով էլ անհանգստանում էր, նա չէր ուզում որպեսզի իր ձին մահանար։

4․ Համաձա՞յն ես Սիմոնի արարքի հետ։ Պատասխանդ պատճառաբանի՚ր։

Սիմոնը ամեն կերպ ուզում էր որպեսզի իր ձին մնար իր հետ։
5. Ինչո՞ւ է ստեղծագործությունը կոչվում «Սպիտակ ձին»: Ինքդ նոր վերնագիր առաջարկի՚ր:
Սպիտակ ձի է կոչվում քանի որ, գլխավոր հերոսը այս ստեղծագործության սպիտակ ձին էր: Վերնագիրը կփոխեի <Հավատարմություն>:

6. Ո՞րն էր ստեղծագործության գլխավոր ասելիքը։

Մարդու և կենդանու հարաբերությունների մասին, թե ինչքան մարդ կարող է սիրել իր կենդանուն, հավատարիմ լինել նրան և ամեն գնով չթողնել որ իրեն տանեն պատերազմի։