Рубрика: Քիմիա 9

• Ո՞ր   տարրերն  են  ավելի  շատ, մետաղները, թե՞  ոչ  մետաղները, ինչու՞:

Մետաղները մոտ 4 անգամ ավելի շատ են քան ոչ մետաղները

• Ո՞ր   առանձնահատկություններն  են  բնորոշ  բոլոր  մետաղներին:

Մետաղական փայլ (բնորոշ է ոչ միայն մետաղների համար. առկա է նաև ոչ մետաղներ յոդի և գրաֆիտի տեսքով ածխածնի մոտ)

Հեշտ մեխանիկական մշակման հնարավորություն (տե՛ս պլաստիկություն, սակայն որոշ մետաղներ, օրինակ գերմանիումն ու բիսմութը պլաստիկ չեն)

Բարձր խտություն (սովորաբար մետաղները ոչ մետաղներից ծանր են)

Հալման բարձր ջերմաստիճան (բացառություններ են՝ սնդիկն ու ալկալիական մետաղները)

• Մեկնաբանեք  մետաղների  ֆիզիկական   հատկությունները:

Բարձր ջերմահաղորդականություն

լավ էլեկտրահաղորդականություն

• Մեկնաբանեք  մետաղների   քիմիական   հատկությունները, այսինքն  մետաղների  փոխազդեցությունը  պարզ    և  բարդ  նյութերի  հետ  ռեակցիաների  հավասարումները:

Այլ տարրերի ատոմների հետ փոխազդելիս մետաղների ատոմներն էլեկտրոններ են տրամադրում և, որպես արդյունք, միայն դրական լիցքավորված իոններ առաջացնում:

Յուրաքանչյուր մետաղ աղերի լուծույթներից դուրս է մղում այլ մետաղներ, որոնք լարվածության շարքում իրենից հետո են տեղադրված, իսկ ինքը դուրս է մղվում իրենից առաջ տեղադրվածներից:

• Որո՞նք   են   մետաղների  ստացման   ընդհանուր   եղանակները, գրեք  համապատասխան  ռեակցիաների  հավասարումները:

Մետաղների մեծ մասը հանդիպում է բնության մեջ միացությունների և հանքաքարերի ձևով։ Նրանք կազմում են օքսիդներ, սուլֆիդներ, կարբոնատներ և այլ քիմիական միացություններ։

Ալյումինը նաև ստանում են կավի բարծր ջերմաստիճանում էլեկտրական հոսանքի ազդեցության ենթարկելով։

•  Ի՞նչ  է  Էլեկտրոլիզ՝ էլեկտրատարրալուծումը, ո՞ր  մետաղներն  են  ստանում  այդ եղանակով

Էլեկտրոլիզ, ֆիզիկաքիմիական գործընթաց, էլեկտրական հոսանքով նյութի քայքայում։ Իոնները ստանում են ուղղորդված շարժում, երբ էլեկտրոլիտի լուծույթը կամ հալույթը տեղավորում են էլեկտրական դաշտում։ Դրական լիցքավորված իոնները՝ կատիոնները, շարժվում են դեպի բացասական աէլեկտրոդը՝ կաթոդը, իսկ անիոնները՝ դեպի դրական լիցք կրող էլեկտրոդը՝ անոդը։

Լաբորատոր  փորձ 1. Ակտիվ   մետաղներից՝  ցինկի   փոխազդեցությունը  աղաթթվի հետ:
ա) Գրեք  ընթացող  ռեակցիայի   հավասարումը, հավասարեցրեք
էլեկտրոնային  հաշվեկշռի   եղանակով,  նշեք  վերականգնիչը  և օքսիդիչը:
բ)  Կատարեք  հաշվարկ.  որքան   գազ   կանջատվի մլ (ն.պ.),եթե
փորձի   համար  վերցվել  է  2,6 գ  ցինկ:

CuSO4+Fe->Cu_+FeSO4

Լաբորատոր  փորձ 2Ալկալիական  մետաղներից   նատրիումի  փոխազդեցությունը   ջրի  հետ            

  ա) Գրեք  ընթացող  ռեակցիայի   հավասարումը,
հավասարեցրեք էլեկտրոնային  հաշվեկշռի    եղանակով,  նշեք  վերականգնիչը  և օքսիդիչը:

2Na+H2 OH->2Na OH + H2^

  բ)  Կատարեք  հաշվարկ.  որքա՞ն   է  լուծույթում  ստացված  նյութի  զանգվածային  բաժինը (%), եթե  փորձ  կատարելիս  վերցվել է 2,3 գ նատրիում, իսկ  ջուրը՝  50 մլ:Ա

Լաբորատոր փորձ 3Պղնձի ստացումը իր աղից՝ պղնձարջասպից CuSO4 · 5H2O, ակտիվ մետաղով՝ երկաթով:
ա) Գրեք ընթացող ռեակցիայի հավասարումը, հավասարեցրեք
էլեկտրոնային հաշվեկշռի եղանակով, նշեք վերականգնիչը և օքսիդիչը:
բ) Կատարեք հաշվարկ. որքան է ստացված պղնձի զանգված, եթե
ձողի զանգվածի փոփոխությունը եղել է 0,8 գ:

https://youtube.com/watch?v=IMGzVXgxxsc%3Fversion%3D3%26rel%3D1%26showsearch%3D0%26showinfo%3D1%26iv_load_policy%3D1%26fs%3D1%26hl%3Dru%26autohide%3D2%26wmode%3Dtransparent

Ուղղորդող հարցեր.
*1-   Ինչո՞ւ  են 7- րդ  խմբի  գլխավոր  ենթախմբի  տարրերին   անվանում «հալոգեններ»,  բնութագրեք այդ տարրերը 

Այդ անունը ստացել են այն պատճառով, որ բազմաթիվ մետաղների հետ առաջացնում են մեծ գործածություն ունեցող աղեր:

 *2-Հալոգենները   ինչպիսի՞ միացությունների  ձևով  են   
      տարածված  բնության   մեջ, գրեք օրինակներ…

*3-. Ինչո՞ւ են  հալոգենները  համարվում  կենսական  տարրեր, թվարկեք  հալոգենների  միացությունների   դերը  մարդու  օրգանիզմում….

Որովհետև առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմի կենսագործունեությունը։

*4-Գրեք   հալոգենների   ատոմների  բաղադրությունը   և  կառուցվածքը

Քլորի ատոմի կառուցվածքն է (17p,18n) 17e:
Յոդի ատոմի կառուցվածքն է (53p,74n) 53e:
Բրոմի ատոմի կառուցվածքն է (35p,45n) 35e:
Ֆտորի ատոմի կառուցվածքն է (9p,10n) 9e:
Աստատի ատոմային կառուցվածքն է (85p,125n)85e:

*5-Ինչպիսի՞  վալենտականություն  և   օքսիդացման աստիճան  է  ցուցաբերում  քլորը  միացություններում, գրեք  օրինակներ…

*6- Թվարկեք   հալոգեն պարզ նյութերի  ֆիզիկաքիմիական  հատկություններ

Հալոգեններն ազատ վիճակում շատ թունավոր են, նույնիսկ յոդը, եթե նրա կոնցենտրացիան օդում մեծ է:
Կապը երկու ատոմի միջև կովալենտային, ոչ բևեռային է:
Քլորը, բրոմը և յոդը ջրում վատ են լուծվում, ֆտորը փոխազդում է ջրի հետ:
Մոլային զանգվածի մեծացման հետ հալոգենների հալման և եռման ջերմաստիճանները բարձրանում են, մեծանում է խտությունը, ինչը պայմանավորված է  միջմոլեկուլային փոխազդեցության ուժերի մեծացման հետ։

*7-  Որտե՞ղ  են  կիրառում   քլորը   և նրա  միացությունները

Մեծ քանակով քլոր է ծախսվում օրգանական նյութերի քլորացման վրա: Այդպես ստացվում են տարբեր պլաստմասսաներ, կաուչուկ, բույսերի պաշտպանության միջոցներ, սինթետիկ մանրաթելեր, ներկեր, դեղամիջոցներ, լուծիչներ: Քլորը կիրառում են բամբակյա գործվածքների և թղթի սպիտակեցման համար: Քլորը ոչնչացնում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմները, և այդ պատճառով այն օգտագործում են խմելու ջրի վարակազերծման համար: Քլորի և նատրիումի հիդրօքսիդի փոխազդեցությունից ստացվում է սպիտակեցնող հեղուկ (ժավելաջուր), որը կիրառվում է կենցաղում:

*8-  Որտե՞ղ  են  կիրառում   աղաթթուն  և  նրա  աղերը, ի՞նչ  է  ժավելաջուրը…, ի՞նչ  է   քլորակիրը…

Աղերը բարդ նյութեր են, որոնք կազմված են մետաղների ատոմներից և թթվային մնացորդներից։  Աղերն անվանելիս տալիս են նրա բաղադրության մեջ մտնող մետաղի և թթվային մնացորդի անունը։ Աղաթթվի աղերն անվանում են քլորիդներ: Աղերը լայն կիրառություն ունեն կենցաղում: Կերակրի աղը կամ նատրիումի քլորիդը անփոխարինելի է սննդի մեջ: Հրուշակեղենի և հանքային ջրերի արտադրությունում օգտագործում են նատրիումի հիդրոկարբոնատը՝ սննդի սոդան: Оճառի նաև ապակու արտադրության մեջ օգտագործվում է նատրիումի կարբոնատը, որը հայտնի է նաև լվացքի սոդա անվանմամբ: Կան աղեր, որոնք օգտագործվում են գյուղատնտեսության մեջ որպես պարարտանյութ կամ թունաքիմիկատ:
Ժավելաջուր — այն օժտված է սպիտակեցնելու հատկությամբ։ Կիրառվում է թղթի և տեքստիլ արդյունաբերության մեջ։ Հաճախ «ժավելաջուր» է անվանվում նաև նատրիումի հիպոքլորիդը՝ NaClO, որը օժտված է նույն հատկություններով, ավելի էժան և հեշտ եղանակով է ստացվում։
Քլորակիր — չոր, սպիտակադեղնավուն երանգով փոշի է, քլորի ուժեղ հոտով։

*9- Կարելի՞ է  խմելու   ջուրը   ախտահանել  քլորով, պատասխանը  հիմնավորեք…

Այո, քանի որ առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմի կենսագործունեությունը։

*10-Աղաթթվի  ո՞ր  աղի  0.9%-֊անոց  ջրային  լուծույթն  է  կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»

Ֆիզիոլոգիական լուծույթը ստացվում է նատրիումի քլորիդից և կերակրի աղից:

• Որո՞նք են կենդանի օրգանիզմի հիմնական տարրերը

Կենդանի օրգանիզմի հիմնական տարրերն են՝ միկրոտարրեր, մակրոտարրեր և ուլտրատարրեր:

• Ո՞րն է կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը, նրա բաղադրությունը

Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը բջիջն է: Բջջի բաղադրությունը՝ 70-80% ջուր (անօրգանական), 10-20% սպիտակուցներ, 1-5% ճարպեր, 0.2-2% ածխաջրեր, 0,2-2% նուկլեինաթթուներ,

• Ինչու՞ են գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է»

Գիտնականներն այդպես են ասում, որովհետև պիտակուցները մեծ դեր ունեն մեր կյանքում, մենք ապրում և շնչում ենք դրանց շնորհիվ:

• Ինչպիսի՞ օրգանական և անօրգանական նյութեր կան կենդանի օրգանիզմում

Օրգանական նյութեր՝ ճարպեր, գլյուկոզ, սախարոզ, սպիտակուցներ: Անօրգանական նյութեր՝ ջուր, կերակրի աղ, յոդ, աղաթթու, ածխաթթու գազ, թթվածին:

• Ինչպիսի՞ քիմիական ռեակցիայով կարելի որոշել օսլայի առկայությունը սննդանյութերում
  
  Օսլայի առկայությունը սննդանյութերում կարելի է իմանալ քայքայման ռեակցիայով:
  
• Ի՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ բույսի աճի համար

Անհրաժեշտ է՝ ջուր, լույս, ջերմություն, կենսական տարրեր, պարարտանյութեր:

• Ի՞նչ է լուսասինթեզը 〈ֆոտոսինթեզը〉

Լուսասինթեզի բանաձևը՝ 6CO2+6H2O =C6H12O6+6O2

• Ո՞րն է վիտամինների դերը կենդանի օրգանիզմներում:

Վիտամինները կենդանի օրգանիզմում շատ մեծ դեր ունեն, նրանք հարկավոր են օրգանիզմի աճի, կայուն զարգացման և այլ ֆունկցիաների համար։

Վիտամիներ
Նուկլեինաթթուներ

Վիտամին են անվանում կենսաբանորեն ակտիվ այն միացությունները, որոնք ճարպերի, ածխաջրերի, սպիտակուցների և հանքային նյութերի համակցությամբ անփոխարինելի դեր են կատարում կենդանի օրգանիզմի նյութափոխանակության համար։

Վիտամինները ոչ մեծ քանակությամբ օրգանիզմ են ներթափանցում սննդի միջոցով և յուրացվում թթվային միացությունների միջոցով (ամիդային, եթերային, նուկլեինային և այլն)։ Այդ թթվային միացությունները, միանալով սպիտակուցներին, արտադրում են ֆերմենտներ (բիոկատալիզատորներ), որոնք խթանում են տարաբնույթ նյութերի սինթեզումն օրգանիզմում։

Մեծ է նաև վիտամինների դերը տարբեր հիվանդությունների բուժման գործում։ Մեր օրերում հայտնի են մոտ 100 ֆերմենտներ, որոնց մոլեկուլների մեջ կան նաև վիտամիններ։
A և D վիտամինների չարաշահման դեպքում օրգանիզմում որոշակի խանգարումներ կարող են առաջանալ։ Այս խանգարումներն անվանում են հիպերվիտամինոզ։ Վիտամինները բաժանվում են 2 խմբերի Ճարպալույծ և Ջրալույծ։

Ճարպալույծ վիտամիններն են`  

• վիտամին A-ն
• վիտամին D-ն
• վիտամին E-ն
• վիտամին K-ն

Ջրալույծ վիտամիններն են`  

– B խմբի վիտամինները, որոնք մոտ երկու տասնյակի են հասնում։ B խմբի վիտամիններից յուրաքանչյուրն ունի իր քիմիական ու կենսաբանական առանձնահատկություններ։

• Վիտամին C-ն
• Վիտամին PP-ն

Վիտամինների ազդեցությունը

Սննդի մեջ վիտամինների պակասն օրգանիզմում տարբեր խանգարումներ է առաջացնում, որոնք արտահայտվում են այս ախտանիշներով, օրինակ. ախորժակի բացակայություն, մազաթափություն, աճի դադար, քաշի կտրուկ նվազումով և այլն։ Այս ընդհանուր ախտանիշներին այնուհետև հաջորդում են այնպիսիք, որոնք հատուկ են հենց այս կամ այն վիտամինի պակասին։ Դրանք հատկանշական ախտանիշներն են։ Այն հիվանդությունները, որոնք զարգանում են վիտամինների քաղցի կամ պակասի պայմաններում, կոչվում են ավիտամինոզներ։

1847 թվականին ցլի մկաննեերի հանուկից անջատվել է մի նյութ, որը ստացել է «ինոզինային թթու» անվանումը։ Այն դարձավ առաջին հետազոտված նուկլեինաթթուն։ Հետագա տասնամյակների ընթացքում որոշվեցին նրա քիմիական կառուցվածքի մանրամասները։ 1868 թվականին շվեյցարացի քիմիկոս Ֆրիդրիխ Միշերը որոշ կենսաբանական նյութերի ուսումնասիրության ժամանակ հայտնաբերել է մինչ այդ անհայտ մի նյութ։ Այն պարունակում էր ֆոսֆոր և ուներ վառ արտահայտված թթվային հատկություններ։ Այդ նյութը անվանվեց «նուկլեին»։ Նրան վերագրվեց C₂₉H₄₉N₉O₂₂P₃ քիմիական բանաձևը։ Վիլսոնը ուշադրություն դարձրեց «նուկլեինի» նմանությանը մինչ այդ հայտնաբերած «քրոմատինին», որը քրոմոսոմի գլխավոր բաղադրիչն է։ Առաջարկվեց մի վարկած ժառանգական ինֆորմացիայի փոխանցման մեջ «նուկլեինի» յուրահատուկ դերի մասին։

1889 թվականին Ռիխարդ Ալտմանը ներմուծեց «նուկլեինաթթու» տերմինը, ինչպես նաև մշակեց նուկլեինաթթուներ ստանալու հարմար մի մեթոդ, որը չէր պարունակում սպիտակուցային խառնուրդներ։ Ուսումնասիրելով նուկլեինաթթուների հիմնային հիդրոլիզի ժամանակ առաջացած նյութերը՝ Լևինն ու Ժակոբը անջատեցին նրանց հիմնական բաղադրիչները՝ նուկլեոտիդներն ու նուկլեոզիդները, ինչպես նաև՝ առաջարկեցին նրանց հատկությունները նկարագրող կառուցվածքային խելամիտ բանաձևեր։ 1921 թվականին Լևինը առաջ քաշեց «ԴՆԹ–ի տետրանուկլեոտիդային կառուցվածքի» մի վարկած, որը հետագայում հերքվեց։ Քիմիկոսները քննադատորեն էին մոտենում մակրոմոլեկուլների գոյությանը, որի արդյունքում էլ ԴՆԹ–ին վերագրեցին ցածր մոլեկուլային զանգվածով կառուցվածք։

Առաջադրանքներ

*1. -Ջրածինը բնության մեջ։
Ջրածինը շատ կարևոր տարր է հանդիսանում թե բնության, թե տիեզերքի համար: Հիմնականում միացությունների տեսքով է լինում: Օրինակ ջրում – H2O, ջրածնի երկու ատոմ և թթվածնի մեկ ատոմ: Ջուրը բնության մեջ ունի անբնութագրելի մեծ դեր. առանց նրա չի կարող կյանք լինել:

Օզոնային շերտը վերնոլորտում, մթնոլորտի 20֊30 կմ բարձրություններում գտնվող շերտ է, որտեղ գտնվում է ամբողջ մթնոլորտային օզոնի մոտ 90%֊ը։ Շերտի առավելագույն խտությունը 22֊25 կմ սահմաններում է։ Վերնոլորտային օզոնը ներգործում է մթնոլորտի ջերմային ռեժիմի վրա, ակտիվացնում օքսիդացման շարժընթացները մթնոլորտում, և ամենակարևորը կլանում է Արեգակի վնասակար կարճալիք անդրամանուշակագույն ճառագայթների հիմնական մասը, որը վնասակար ազդեցությում է թողնում կենդանի օրգանիզմների վրա։ Վերնոլորտում օզոնը քայքայվում է Արեգակի անդրամանուշակագույն ճառագայթների և քայքայող այլ նյութերի ազդեցությամբ։

Թթվածնի անձնագրի կազմումը`
Թթվածնի ընդհանուր բնութագրումը
Քիմիական նշանը O
Քիմիական բանաձևը O2
Հարաբերական ատոմային զանգված՝ Ar 16
Հարաբերական մոլեկուլային զանգված Mr 32
Իզոտոպները—16O,17O,18O
Իզոտոպները դա նույն ատոմի տարատեսակներ, որոնք ունեն նույն պրոտոնների և էլեկտրոնների քանակ բայց տարբեր նեյտրոնների քանակ։
Դիրքը պարբերական համակարգում՝կարգաթիվը 8, պարբերությունը 2, խումբը 6 գլխավոր ենթախումբ
Ատոմի բաղադրությունը և կառուցվածքը (8p,8n) 8e, )2)6
Վալենտականությունը 2, օքսիդացման աստիճանը 0,-2
Հաշվել մեկ ատոմի զանգվածը 26,56×10-²⁷
Ալոտրոպիան այն երևույթն է, որի ժամանակ նույն տարը բնության մեջ առաջացնում է մի քանի պարզ նյութեր:

Թթվածնի  տարածվածությունը  երկրագնդի վրա

Թթվածինը այն անբաժան բաղադրիչնեչից մեկն է, որը անհրաժեշտ է կյանքի համար: Հիմնականում բոլոր տեսակի կենդանի օրգանիզմները շնչելու համար թթվածնի պահանջ ունեն և նրան կլանելուն ու ֆիլտրելուն հատկացված հատուկ օրգան ունեն՝ թոքեր: Երկրագնդի ատմոսֆերայում թթվածնի տոկոսային քանակը 21-է:

Թթվածնի  դիրքը պարբերական համակարգում — 2, ատոմի կառուցվածքը, իզոտոպների բաղադրությունը(պրոտոնների — 8, նեյտրոնների — 8, էլեկտրոնների քանակը — 8 իզոտոպներում), վալենտականությունը և օքսիդացման  աստիճանը  միացություններում

Պրոտիում H միջուկի լիցքը +1,զանգվածը 1, (1p,0n)1e

Դեյտերիում H(միջուկի լիցքը +1,զանգվածը 2 (1p,1n)1e

Տրիտիում H(միջուկի լիցքը +1,զանգվածը 3) (1p,2n)1e

Թթվածնի  ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական  հատկությունները 

Թթվածինը ունի մի շարք քիմիական հատկություններ: Նախ թթվածնի հետ փոխազդում են գրեթե բոլոր ոչ մետաղները: Կոնկրետ պայմաններում և կոնկրետ քանակով կիրառելիս այրում է առաջացնում ածխի, ծծմբի, ֆոսֆորի մոտ:
Թթվածնի հետ փոխազդում են նաև գրեթե բոլոր մետաղները: Եվ նույնպես որոշ փոխազդումենրը առաջացնում են այրում՝ կոնկրետ պայմանների դեպքում: Իսկ օրինակ պղինձը թթվածնի հետ միանում և սև փոշի է դառնում:
Թթվածնի ֆիզիկական հատկություններ հետևյալն են՝ անհոտ, անգույն, անհամ գազ:

Սահմանել  օքսիդները, դասակարգել, կազմել  օքսիդների բանաձևերը  և անվանել,  գրել օքսիդների ֆիզիկական և  քիմիական  հատկությունները

Օդի բաղադրությունը:  Ինչպիսի՞   թունավոր  նյութեր կարող  են պարունակվել օդում(պինդ, հեղուկ,գազային)

Օզոն,   Օզոնային ճեղքերի առաջացման պատճառները   որո՞նք  են 

Օքսիդավերականգնման  ռեակցիաներ

Որտե՞ղ  է  կիրառվում  թթվածնը:


Կիրառում
Բազմազան են թթվածնի կիրառման բնագավառները. տեղնիկայում գործընթացների գրեթե 80% – ը հիմնված է թթվածնի վրա՝ մետաղների արտադրություն, մետաղների կտրում, զոդում ու եռակցում: Նաև ունի այլ կիրառման բնագավառներ ինչպիսին են՝ պայթեցումների իրականացում, շնչառության ապահովում, հրթիռային շարժիչների գործարկում, վառելանյութերի այրում:

Նյութերի որակական և քանականան բաղադրությունը:
Որակական բաղադրություն ասելով հասկանում ենք թե ինչպիսի տարրից է կազմված նյութը: Օրինակ CO2 կամզմված է ածխածնից և թթվացնից:

Քանակական բաղադրություն ասելով հասկանում ենք ատոմների թիվը մոլեկուլում, ինդեքսները: N(C) = 1 ատոմ       N(O) = 2 ատոմ
2) Ատոմների զանգվածային հարաբերությունը բարդ նյութում: m(C) ; m(O) = 12 ; 32 (2 * 16)