387-ին Հայաստանը առաջին անգամ բաժանվում է երկու մասի` Արևմտյան Հայաստանը տրվում էՀռոմին իսկ Արևելյան Հայաստանը՝ Պարսկաստանին: Պարսիկները 450-ական թ–ին որոշում են կրոնափոխանել հայերին և ստիպել ընդունել իրենց կրոնը՝ զրադաշտականությունը կամ կրակապաշտությունը:Պարսից թագավոր Հազկերտ 2-ը նամակ է ուղարկում հայ իշխաններին և առաջարկում կրոնափոխլինել: Արտաշատում հրավիրվում է ժողով սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանի, Մարզպան ՎասակՍյունու և կաթողիկոս Հովսեփ Վայոցձորցու գլխավորությամբ:Նրանք որոշում են մերժել Հազկերտիառաջարկը ինչից հետո Հազկերտը նրանց կանչում է Պարսկաստանի մայրաքաղաք Տիզբոն ևպահանջում կրոնափոխ լինել հակառակ դեպքում սպառնալով սպանել:Հայ իշխանները ՎարդանՄամիկոնյանի գլխավորությամբ կեղծ ընդունում են պարսից կրոնը,որպեսզի վերադառնան Հայաստան ևղեկավարեն պայքարը: Նրանք վերադառնում են և պատրաստվում պայքարին: 451թ-ին Ավարայրիդաշտում տեղի է ոււնենում ճակատամարտ,որտեղ, ինչպես Եղիշե պատմիչն էր գրում, քաջերը քաջերի դեմդուրս գալով երկու կողմն էլ պարտություն կրեց։ Ավարայրի ճակատամարտից հետո պարսիկներըժամանակավորապես հրաժարվում են հայերին կրոնափոխ անելուց:
24. Երկրաչափական պրոգրեսիայի գաղափարը
Թումանյանական օրեր
Նպատակը՝ ստեղծագործությունների միջոցով բացահայտում ու ճանաչում ենք Հ. Թումանյանին:
Խնդիրները՝
- Թումանյանի ստեղծագործությունների յուրացում (բերանացի)
- Թումանյանական մտքի, ստեղծագործության նորովի ուսումնասիրություն, անդրադարձ
- Համագործակցային աշխատանքների կազմակերպում
Արդյունքներ
Քառյակներ
Թումանյանի 3 իրերը
Կենսագրություն
Hometask for 11.03
Հալոգեններ նախագիծ
Ուղղորդող հարցեր.
*1- Ինչո՞ւ են 7- րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերին անվանում «հալոգեններ», բնութագրեք այդ տարրերը
Այդ անունը ստացել են այն պատճառով, որ բազմաթիվ մետաղների հետ առաջացնում են մեծ գործածություն ունեցող աղեր:
*2-Հալոգենները ինչպիսի՞ միացությունների ձևով են
տարածված բնության մեջ, գրեք օրինակներ…
*3-. Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր, թվարկեք հալոգենների միացությունների դերը մարդու օրգանիզմում….
Որովհետև առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմի կենսագործունեությունը։
*4-Գրեք հալոգենների ատոմների բաղադրությունը և կառուցվածքը
Քլորի ատոմի կառուցվածքն է (17p,18n) 17e:
Յոդի ատոմի կառուցվածքն է (53p,74n) 53e:
Բրոմի ատոմի կառուցվածքն է (35p,45n) 35e:
Ֆտորի ատոմի կառուցվածքն է (9p,10n) 9e:
Աստատի ատոմային կառուցվածքն է (85p,125n)85e:
*5-Ինչպիսի՞ վալենտականություն և օքսիդացման աստիճան է ցուցաբերում քլորը միացություններում, գրեք օրինակներ…
*6- Թվարկեք հալոգեն պարզ նյութերի ֆիզիկաքիմիական հատկություններ
Հալոգեններն ազատ վիճակում շատ թունավոր են, նույնիսկ յոդը, եթե նրա կոնցենտրացիան օդում մեծ է:
Կապը երկու ատոմի միջև կովալենտային, ոչ բևեռային է:
Քլորը, բրոմը և յոդը ջրում վատ են լուծվում, ֆտորը փոխազդում է ջրի հետ:
Մոլային զանգվածի մեծացման հետ հալոգենների հալման և եռման ջերմաստիճանները բարձրանում են, մեծանում է խտությունը, ինչը պայմանավորված է միջմոլեկուլային փոխազդեցության ուժերի մեծացման հետ։
*7- Որտե՞ղ են կիրառում քլորը և նրա միացությունները
Մեծ քանակով քլոր է ծախսվում օրգանական նյութերի քլորացման վրա: Այդպես ստացվում են տարբեր պլաստմասսաներ, կաուչուկ, բույսերի պաշտպանության միջոցներ, սինթետիկ մանրաթելեր, ներկեր, դեղամիջոցներ, լուծիչներ: Քլորը կիրառում են բամբակյա գործվածքների և թղթի սպիտակեցման համար: Քլորը ոչնչացնում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմները, և այդ պատճառով այն օգտագործում են խմելու ջրի վարակազերծման համար: Քլորի և նատրիումի հիդրօքսիդի փոխազդեցությունից ստացվում է սպիտակեցնող հեղուկ (ժավելաջուր), որը կիրառվում է կենցաղում:
*8- Որտե՞ղ են կիրառում աղաթթուն և նրա աղերը, ի՞նչ է ժավելաջուրը…, ի՞նչ է քլորակիրը…
Աղերը բարդ նյութեր են, որոնք կազմված են մետաղների ատոմներից և թթվային մնացորդներից։ Աղերն անվանելիս տալիս են նրա բաղադրության մեջ մտնող մետաղի և թթվային մնացորդի անունը։ Աղաթթվի աղերն անվանում են քլորիդներ: Աղերը լայն կիրառություն ունեն կենցաղում: Կերակրի աղը կամ նատրիումի քլորիդը անփոխարինելի է սննդի մեջ: Հրուշակեղենի և հանքային ջրերի արտադրությունում օգտագործում են նատրիումի հիդրոկարբոնատը՝ սննդի սոդան: Оճառի նաև ապակու արտադրության մեջ օգտագործվում է նատրիումի կարբոնատը, որը հայտնի է նաև լվացքի սոդա անվանմամբ: Կան աղեր, որոնք օգտագործվում են գյուղատնտեսության մեջ որպես պարարտանյութ կամ թունաքիմիկատ:
Ժավելաջուր — այն օժտված է սպիտակեցնելու հատկությամբ։ Կիրառվում է թղթի և տեքստիլ արդյունաբերության մեջ։ Հաճախ «ժավելաջուր» է անվանվում նաև նատրիումի հիպոքլորիդը՝ NaClO, որը օժտված է նույն հատկություններով, ավելի էժան և հեշտ եղանակով է ստացվում։
Քլորակիր — չոր, սպիտակադեղնավուն երանգով փոշի է, քլորի ուժեղ հոտով։
*9- Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով, պատասխանը հիմնավորեք…
Այո, քանի որ առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմի կենսագործունեությունը։
*10-Աղաթթվի ո՞ր աղի 0.9%-֊անոց ջրային լուծույթն է կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»
Ֆիզիոլոգիական լուծույթը ստացվում է նատրիումի քլորիդից և կերակրի աղից:
Քառյակներ
Հոգիս` տանը հաստատվել —
Տիեզերքն է ողջ պատել.
Տիեզերքի տերն եմ ես,
Ո՞վ է արդյոք նկատել։
1917, Դեկտեմբերի 27
Ո՜նց է ժպտում իմ հոգին
Չարին, բարուն,― ամենքին.
Լույս է տալիս ողջ կյանքիս
Ու էն ճամփիս անմեկին։
1918, Հունվարի 4
«Թմկաբերդի առումը» պոեմը
Անհրաժեշտ է իմանալ.
Հ. Թումանյանի «Թմկաբերդի առումը» պոեմը կոմպոզիտոր Ա. Սպենդիարյանը ցանկացավ վերածել օպերայի, հեղինակը առաջարկեց հերոսուհու համար Գոհար անունը, բայց ի վերջո կոմպոզիտորը և լիբրետոյի հեղինակը՝ Սոֆիա Պարնոկը, ընտրեցին Ալմաստ անունը՝ սոսկ բարեհնչունության համար: Անվան գաղտնիքը կարելի է բացահայտված համարել:
Սուրենյանցի նկարազարդումներից կարևոր է «Թմկաբերդի առում» պոեմի նկարազարդումները, իհարկե նկարչից հետո պոեմը նկարազարդողներ եղել են, օրինակ` Էդուարդ Իսաբեկյանը, բայց այս նկարներն իրենց տեսակի մեջ բացառիկ են: 1906թ-ից սկսած` Սուրենյանցը հայկական ժողովրդական հեքիաթների նկարազարդման վրա աշխատել է շուրջ 10 տարի, նկարազարդել է նաեւ հայ, ռուս եւ եվրոպացի հեղինակների մի շարք գրքեր: Իսկ Թումանյանի գործերից նկարազարդել է նաեւ «Գառնիկ ախպերը», «Մոխրոտը» հեքիաթները:
Հարցարան
1.Փորձեք մտորել թումանյանական հետևյալ ձևակերպման շուրջ.
Մենք ամենքըս հյուր ենք կյանքում
Մեր ծնընդյան փուչ օրից,
Հերթով գալիս, անց ենք կենում
Էս անցավոր աշխարհից։
Այս քառյակում ասվում է, որ մեր ծնված օրվանից մենք հյուր ենք այս կյանքում, և վաղ թե ուշ պետք է վերադառնալ տուն, այն տեղ, որտեղ դեռ չենք եղել:
- Համաձայնեք, ընդդիմացեք կամ փորձեք լրացնել հետևյալ ձևակերպումը.
Դավաճանությունը համարվում է չարիքներից մեծագույնը: Դավաճանում են ընդհանուր գործին, համերաշխությանը, կրոնական, բարոյական, ազգային կամ դասակարգային շահերին: Դավաճանում են վախկոտությունից, շահամոլությունից, եսամոլությունից դրդված, լավագույն դեպքում՝ մոլորված են լինում: Բայց ո՞վ է որոշում՝ ի՞նչն է դավաճանություն. այս հարցը պատասխան չունի, ամեն ինչ որոշում է կոնտեքստը: Որոշիչը հասարակական կամ պետական շահն է. իսկ այն, ինչը վնասում է այդ շահին՝ դավաճանություն է: Այս չափանիշը այնքան հեղհեղուկ և հարաբերական է, որ ի վերջո մնում է միայն վերջին չափանիշը՝ ինքն իրեն չդավաճանելը: Ո՞վ է որոշում դավաճանության եղելությունը, ո՞վ է դավաճանը կամ ի՞նչ է դավաճանությունը:
- Փորձեք բնութագրել Թմկա տիրուհուն. Կարող եք այս հերոսուհուն լավ կամ վատ կերպարի որակում տալ:
Թմկա տիրուհին սևաչյա գեղեցկուհի էր, չնաշխարհիկ մի աղջիկ: Ամենախորոտ կինը Թմկաբերդում: Այդ կերպարի վատ կողմը այն է, որ նա դավաճանեց իր ամուսնուն, ամուսու զորքին՝ հարբացնելով: Եվ թույլ տվեց, որպիսզի թշնամին մտի իրենց տարածք: Իսկ լավ կողմը այն է, որ վերջում նա հասկացավ իր սխալը և նույնպես վախճանվեց::
Տերյանական օրեր (նախագիծ)
Նպատակը
- Տերյանի ստեղծագործությունների ընթերցում
- Ծանոթություն Տերյան մարդ-քաղաքացի-բանաստեղծին
- Գեղագիտական ճաշակի ձևավորում ՝ ընթերցանության միջոցով
- Հետազոտական- վերլուծական աշխատանք կատարելու հմտությունների ձևավորում
Խնդիրներ
- Տերյանի ստեղծագործությունների տարածում
- Տերյանի անձի և ստեղծագործությունների նկատմամաբ հետաքրքրության խթանում
- Տերյանի բանաստեղծությունների, նամակների, հոդվածների ընթերցում.
«Հայ գրականության գալիք օրը», «Հոգևոր Հայաստան»)
Տեսակետդ գրիր Տերյանի հոդվածների մասին։
Արդյունքներ
Սենտիմենտալ երգ (վերլուծություն)
Հրաժեշտի գազել (վերլուծություն)
Հետազոտական Աշխատանք/ Կենսագրություն
Թումանյանի 3 իրերը
1. Ճապոնական ջեռակները
Ցուրտ եղանակին գրողին միշտ ձեռքերը գրպանում էին տեսնում: Հովհաննես Թումանյանը շատ «մրսկան» էր, բայց միայն հագուստի կտորը չէր, որ ծածկում էր նրա ձեռքերն ու տաք պահում դրանք: Գրպանի ջեռակները, կարծես, հենց իր համար արտադրված լինեին: Ճապոնական արտադրության ջեռակները գործում էին ներսում այրվող ածուխի մեխանիզմով: Դրանք միշտ Թումանյանի վերարկուի գրպանում էին՝ բանաստեղծի ձեռքերը տաք պահելու համար:
2. Քառյակների տուփն ու թախտը
Ընդամենը մի քանի տողում կյանքի ողջ փիլիսոփայությունն արտահայտած գրողն իր քառյակները ստեղծում էր թախտին պառկած: Թումանյանի «հոգու կենսագրությունները» ծնվեցին բանաստեղծի կյանքի վերջին տարիներին: Հիվանդ էր, թույլ էր զգում իրեն, ինչի համար էլ գրում էր պառկած: Կողքին միշտ թուղթ ու մատիտ կար, որպեսզի մուսան «կողքով չանցներ»: Ողջ գիշերը գրում էր, իսկ պատին հատուկ քառյակների համար տուփն էր փակցված, ուր հայտնվում էին «նորածինները»:
3. Արծաթյա նոթատետրը
Թումանյանի 50-ամյակը տանն առանձնապես չնշեցին: Հենց սկզբից էր հրաժարվել: Ուրախությունների տրամադրություն չուներ՝ ընտանեկան կորուստների պատճառով: Թումանյանի տանը չնշվեց հոբելյանը, սակայն ժողովուրդը չէր մոռացել ամենայն հայոց բանաստեղծի ծննդյան օրը. տոնական միջոցառումներ եղան տարբեր վայրերում: Այդ օրերին Թումանյանին իրենց մոտ են հրավիրում նաեւ Լոռեցիների հայրենակցական միության անդամները: «Գնում եմ լոռեցիների քեֆին, շաշերը հավաքվել են»,- ասում է Թումանյանը: Բանաստեղծի կրտսեր դուստրը՝ Թամարը, արձագանքում է. «Ամենամեծ լոռեցին ես, ուրեմն ամենամեծ շաշն ես»: Այդ օրվանից, բացի դստեր հուշերից, կա եւս մեկ վկա: Միության անդամները Թումանյանին էին նվիրել արծաթյա նոթատետր՝ վրան փորագրված «Հայրենի Լոռու անզուգական երգիչ, սիրելի Հովհաննես Թումանյանին»:
9-րդ դասարանի ելքի ստուգատես մաթեմատիկա առարկայից
Մեր դպրոցը այլընտրանքային է, աշխատում ենք համակարգիչներով և այլն։ Այդ իսկ պատճառով թեստերով այդքան էլ չի համար չէ աշխատել։ Կառաջարկեի մաթեմատիկայի քննությանը ներկայանալ նախագծերով, կամ էլ մատյանի գնահատականների միջին թվով։ Այդպես ավելի հեշտ և հարմարավետ կլինի սովորողի համար:
Պայքար թագավորական իշխանության պահպանման համար. Արշակ 2-րդ: Պապ թագավոր
Արշակ 2-րդի քաղաքականություն
Արշակ II-ը եղել է Մեծ Հայքի արքա 350-368թթ-ին: Թեև նա գահակալել է Հռոմի և Պարսկաստանի համաձայնությամբ, սակայն չի դարձել նրանց կամակատարը և վարել է ինքնուրույն քաղաքականություն: Արշակ II-ի թագավորության առաջին տասնամյակում Հայաստանն ապրել է խաղաղությամբ, բարգավաճել և հզորացել է: Կաթողիկոսական աթոռը վերադարձվել է Գրիգոր Լուսավորչի տոհմին: Կաթողիկոս Ներսես I Մեծի և Արշակ II-ի նախաձեռնությամբ Տարոն գավառի Աշտիշատ գյուղում 356 թ-ին գումարվել է հայկական եկեղեցական առաջին կանոնադիր ժողովը, ընդունվել են նաև հեթանոսական սովորույթների դեմ կանոններ. արգելվել են մերձավոր ազգականների ամուսնությունը, բազմակնությունը և այլն: Նրանց ջանքերով Հայաստանում հիմնվել են հիվանդանոցներ, կուսանոցներ, աղքատանոցներ, հյուրանոցներ, գավառներում բացվել են նոր դպրոցներ: Արշակ II-ն վարել է նախարարներին համախմբելու, անհնազանդներին հպատակեցնելու քաղաքականություն:
Երբ 359 թ-ին վերսկսվում է Պարսկաստանի և Հռոմի միջև պատերազմը, Հայաստանի սահմանները վտանգվում են պարսից կողմից, այդ իսկ պատճառով Արշակ II-ն ընդունում է Հռոմի հետ դաշնակցելու առաջարկությունը: Սակայն զոհված Հուլիանոսին հաջորդած Հովիանոսը, դավաճանում է Արշակին և 363 թ-ին դաշնագիր է կնքում Շապուհի հետ և ընդունում նրա առաջարկած պայմանները: Համաձայն դաշնագրի Հռոմը Պարսկաստանին է զիջում Արվաստանը, Աղձնիքը, Մոկքը, Կորդուքը, Ծավդեքը, Ռեիմենեն:
Ձերբազատվելով Հռոմից՝ Շապուհ II-ն արշավել է Հայաստան: Քառամյա պատերազմի ընթացքում Արշակ Բ-ն պահպանել է Մեծ Հայքի սահմանները, իսկ Փավստոս Բուզանդի վկայությամբ՝ հոների ու ալանների դաշնակցությամբ նույնիսկ ասպատակել է Ատրպատականը: Շապուհը հարկադրված դադարեցրել է հարձակումներն ու դիմել նենգ միջոցների: Հաշտություն կնքելու պատրվակով, Արշակին հրավիրել է մայրաքաղաք Տիզբոն և բանտարկել Անհուշ բերդում: Այդտեղ էլ նա մահացել է:
Պապ թագավոր
Պապ թագավորը հաջորդել է հորը՝ Արշակ Բ-ին: Հռոմեական կայսրության օգնությամբ նա որպես արքա հաստատվում է Մեծ Հայքում։ Իսկ Հայոց զորավար Մուշեղ Մամիկոնյանը երկիրը մաքրում թշնամու զորքերից և Մեծ Հայքը ամբողջովին անկախ դարձնում։
Պապը կատարել է մի շարք բարեփոխումներ, որոնք կարևոր էին այդ արտաքին և ներքին ծանր պայմանների ժամանակաշրջանում։ Նա վերամիավորել է մի շարք նահանգներ, որոնք անջատվել էին Մեծ Հայքից ծանր ներքաղաքական շրջանում։ Նա փակել է կուսանոցները՝ այդպիսով փորձելով բարձրացնել ծնելիության մակարդակը։ Նա սահմանափակել է եկեղեցու դերը երկրի կառավարման մեջ, կրճատել եկեղեցական հողերը, որի պատճառով հակասություններ են առաջացել Պապի և Ներսես Մեծի միջև։ Նրա գահակալման ընթացքում կաթողիկոսները սկսեցին ձեռնադրվել ոչ թե Կեսարիայում, այլ հենց Հայաստանում։ Նրա օրոք հայոց զորքի թիվը հասել է 90 հազարի։
Պապը փորձում էր ազատվել Հռոմեական կայսրության ճնշումներից և ամբողջովին անկախ լինել իր արտաքին ու ներքին քաղաքականության հարցերում։ Նա փորձում է Մեծ Հայքից հեռացնել Տերենտիոսի ղեկավարությամբ գործող հռոմեական կայազորը, քանի որ վերջինս շատ էր խառնվում Պապի պետական գործերին։ Պապը գաղտնի բանակցություններ է սկսում Շապուհ Երկարակյացի հետ, սակայն Տերենտիոսը իմանում է նրանց գաղտնի կապի մասին և հայտնում Հռոմի կայսր Վաղեսին, որը բանակցելու պատրվակով Պապին հրավիրում է Տարսոն և փորձում հսկողության տակ առնել։ Պապը իր 300 թիկնապահների հետ միասին կարողանում է փախչել և վերադառնալ Մեծ Հայք։ 374 թվականին Մեծ Հայքում գործող հռոմեական կայազորի ղեկավարը փոխվում է և Տարանտիոսին փոխարինում է Տրայանոսը, որը կարողանում է շահել Պապի վստահությունը և նրան հրավիրելով խնջույքի՝ դավադրորեն թունավորում է։
Արփինե Խաչատրյանի բլոգ 